Алесь Пальчэўскі - Ты не адзін

Федзя жыў з маці і меншым братам. Бацька загінуў у дваццатым годзе каля Гродна. Гаспадарку яны мелі невялікую. Каня зусім не было. За тое, што хто-небудзь з суседзяў даваў каня заараць якія гоні, адпрацоўвала Алеся, а часам і Федзя, калі было што па яго сіле.

У дваццаць першым годзе, у трэцюю гадавіну існавання камсамола, Федзя разам з іншымі вясковымі хлопцамі арганізавалі камсамольскую ячэйку ў Русінавічах.

Напалоханая суседзямі, маці спачатку ўгаворвала сына:

— Федзечка, дзіцятка, навошта табе той камсамол? Што ён дасць нам каня ці паможа чым?

— А калі я не буду камсамольцам, дык хіба каня хутчэй прыдбаем? Няўжо камсамол перашкаджае гэтаму?

Ну што магла адказаць на сынавы словы Алеся? Вядома, гэта не перашкаджала адно аднаму. I ўсё ж доўгі час яна крыўдавала на Федзю за непаслушэнства. Мог жа ён спытацца ў маці, запісвацца яму ў камсамол ці не. А то прыйшоў са сходу і хваліцца:

— Мама, я ўжо камсамолец.

За працу ячэйка ўзялася адразу. Перш-наперш з былой карчмы зрабілі народны дом.

Параскідалі баковачкі, зрабілі адну вялікую залу, і ў цёмным кутку змайстраівалі сцэну. Пакуль ішоў рамонт, настаўнік арганізаваў драматычны гурток і падрыхтаваў п’есу Чэхава «Мядзведзь».

Пасля першага спектакля зусім інакш пачалі глядзець русінавічаўцы і світалаўцы на камсамольцаў.

— Гэта толькі адзін бок нашай шматграннай працы, — сказаў тады сакратар ячэйкі. — Нам трэба зрабіць нешта большае, каб людзі ўбачылі, хто такія камсамольцы.

Неўзабаве ячэйка вырасла з чатырох да шаснаццаці чалавек. На адным са сходаў камсамольцы вырашылі стварыць пры сельсавеце камітэт узаемадапамогі. Адпрацавалі па чатыры дні на лесараспрацоўках і першыя аддалі свой заробак на ўзнос. Потым паклікалі ўдаву Тэклю Пыжык і выдалі дапамогу на каня.

— А дзеткі мае, чым жа я выплачу такую суму? — збянтэжылася ўдава.

— Выплаціш, цётка, на пяць гадоў даём. Дзеці падрастуць. У заработкі паедуць, палягчэе і вам. А то якая ж гаспадарка без каня...

— Дзетачкі, няхай вам бог дае здароўя, хоць, кажуць, вы і не верыце ў яго.

Хлопцы пераглянуліся, трэба падзякаваць жанчыне за добрае пажаданне, а як зрабіць, калі тут бог успамінаецца.

— За пажаданне быць здаровымі дзякуем, цётка,— выкруціўся Федзя.

Назаўтра хлопцы, сярод якіх быў Федзя, пайшлі ў суседнюю вёску памагаць удаве Тэклі купляць каня.

Калі пра гэта дачулася маці, яе разабрала злосць:

— Добра, дзіцятка, робіш, добра... Самі без каня трэці год гібеем, а ты ходзіш у заработкі, каб другім купіць. Няхай бы Тэкля і ў лес выпраўляла цябе. А то ж мая галава балела, што ў торбачку даць.

— Мама, дарагая, — стараўся ўгаварыць маці Федзя. — Няўжо вы пазайздросцілі цётцы Тэклі? У яе ж чацвёра дзіяцей, усе адно пад адным, і муж, як наш тата, забіты на вайне. У вас жа толькі двое. Скажыце, каму перш за ўсё трэба было купіць: нам ці ёй? А да восені, мама, і ў нас конь будзе, не гаруйце, — запэўніў Федзя.

Але іне суджана было Федзю набыць каня. 15 чэрвеня Алеся схадзіла да лесніка, што жыў за іхняй вёскай пад лесам, папрасіць каня. Той ахвотна даў, бо ведаў, што Алеся не блата адпрацуе за яго ласку. Яна хутка вярнулася дахаты, узяла пілу, а Федзя тапор і пайшлі да леснііка.

У лесе яны доўга не забавіліся: сушняку і галля было процьма.

I толькі яны выехалі з дрывамі на дарогу, як перад Федзевымі вачыма шмыгнула ў леснікоў двор двое незнаёмых мужчын.

Федзя паехаў хутчэй дахаты. Дома ён сказаў маці скідаць галлё, а сам пабег на заставу. Умомант двое коннікаў былі ў лесніка. Той пакляўся хрыстом-богам, што ніхто чужы да яго не заходзіў. Гэта нехта апазнаўся: ён сам толькі што ішоў з лесу дахаты. Пагранічнікі зрабілі вобыск і паехалі з пустымі рукамі.

Ляснік і выгляду не паказаў, калі Федзя прывёў яму каня, што былі пагранічнікі. Федзя таксама нічога не спытаў, каб не наклікаць на сябе падазронасці. Але надарма засцерагаўся хлопец. Ляснік быў у хлеве і праз шчыліну бачыў, як Алеся з сынам угледзелі неэнаёмых.

Камсамольская ячэйка дзве ночы хадзіла ў сакрэтныя дазоры, але нікога злавіць не ўдалося. Тыя незнаёмыя, відаць, падаліся далей ад граніцы.

На пяты дзень пасля гэтага здарэння Федзю Ткачука знайшлі нежывога на дальняй палосцы свайго поля. Ён пайшоў па нарваную маткай бярозку для каровы, і там у яго стрэлілі з лесу.

Толькі праз шэсць год выявіўся Федзеў забойца. Ляснік перадаў тады пра ўсё свайму чалавеку ў суседнюю вёску. Той добра ведаў хлопца і падпільнаваў яго на полі.