Алесь Пальчэўскі - Ты не адзін

Зноў у парабкі

Раніцаю, калі бацька сказаў Грышу не ісці ў школу, хлопчык не ведаў, навошта яго пакідаюць дома.

— От сёе-тое паможаш зрабіць. Бачыш, вясна на дварэ, а ў нас яшчэ, як той казаў, і не ў бабкі гарох, — сказаў сыну Мітрафан. Пасля снедання ён паслаў Грышу падграбаць нацярушаную на двары за зіму салому, а сам заняўся парадкаваннем пад павеццю.

Мітрафан раз-по-раз прыслухоўваўся да ляскату колаў на вуліцы, выходзіў з-пад павеці глянуць, хто едзе, і, упэўніўшыся, што гэта не той, каго ён чакае, ішоў зноў да свае работы. Нарэшце, пад абед, перад Васільцовымі варотамі спыніўся стаеннік, запрэжаны ў брычку.

Подбегам заспяшаўся Мітрафан да варот.

— Тут жыве Мітрафан Васілец? — спытаў чалавек з брычкі.

— Дзень добры пану! Тут, проша пана, тут, заязджайце, — адчыняючы вароты, адразу і вітаўся, і адказваў на запытанне, і запрашаў на двор Мітрафан.

— Вам прозвішча Вайтовіч знаёма?

— Так, проша пана, знаёма. Вы з Караліны. Цівун ваш казаў, што прыедзеце.

— А то не цівун, — махнуў стусінкай Вайтовіч. — Меў я цівуна і буду яшчэ мець, а то звычайны парабак.

— Я думаў, пане, цівун... Прабачце, калі так.

— Глупства, — зноў махнуў стусінкай Вайтовіч і перавёў гаворку на іншае:— Значыць, я патрапіў сам?.. Вялікі камень каля варот, а на другім баку вуліцы бярэзіна, — аглядаючы прыкметы, па якіх ён пазнаваў Васільцову сядзібу, гаварыў Вайтовіч.

— Самі, проша пана, патрапілі, самі... Прашу заязджаць.

Вайтовіч крануў каня. Конь зафыркаў, паспрабаваў нагою масток, што ляжаў з якіх трох жардзін на канаве перад варотамі, пераступіў іх, і брычка плаўна пакацілася па гразкаватым пасля зімы двары.

Каля ганка Вайтовіч напяў лейцы, і конь спыніўся. Тут гаспадар паважна злез з брычкі на прыступкі ганка, а Мітрафан узяў каня за аброць, адвёў за хату, прывязаў да шула і падкінуў сена.

Вайтовіч чакаў Мітрафана на ганку. Той доўга не затрымаўся. Абцёршы перад парогам аб ракітавую пляцёнку латаныя-пералатаныя боты, Васілец адчыніў дзверы ў сенцах, у хаце і, трымаючы іх, прапусціў пана наперад.

У хаце Мітрафан памог Вайтовічу распрануцца і, адставіўшы далей ад сцяны табурэтку, запрасіў яго сесці. Пан сеў не адразу. Ён тупаў некаторы час па хаце наўскасяк, з кутка ў куток, — размінаў свае ногі. Ходзячы, гаварыў пра запозненую вясну, пра вялікую цану на хлеб.

Грыша і падумаць не мог, чаго прыехаў Вайтовіч. Ён на хвілінку перастаў зграбаць смецце і глядзеў, як бацька лагодна сустракаў пана. Праз хвілін дзесяць з хаты выйшла Ганна, Грышава маці, і паклікала сына.

— Чаго, мама? — спытаў Грыша, увайшоўшы ў хату.

— Сядзь, сынок, адпачні трошкі, — адказала яна на запытанне.

Вайтовіч моўчкі агледзеў Грышу з галавы да ног. Хлопчык сеў на ложак, засланы даматканай коўдрай, і, абапёршыся рукою на біла, моўчкі сачыў за кожным панскім крокам.

Натупаўшыся, Вайтовіч прысеў на табурэтку, акінуў позіркам кожны куточак хаты, столь і толькі цяпер, відаць, заўважыў на палочку каля печы траіх меншых за Грышу дзяцей: Янку, Петручка і Валю. Яны так ціха сядзелі, што, здавалася, не дыхалі.

— Дык у пана, выходзіць, не маленькая сям’я?

— А так, проша пана, шэсць душ. Іх чацвёра, — паказаў на дзяцей, — ды нас двое. А зямлі тае — кот наплакаў: удоб’я і няўдоб’я — тры моргі.

— Не лёгка, вядома, не лёгка з такою сям’ёю ды на такім шматочку зямлі жыць.

— Праўду, проша пана, кажаце, нялёгка. Ды што паробіш? Жыўцом у зямлю не палезеш, — развёў рукамі Мітрафан, стоячы каля лавы.

— Трэба каб старэйшыя памагалі пану гадаваць меншых, — паглядзеў Вайтовіч на Грышу.

— Ён у мяне малайчына, проша пана, — зірнуў і Мітрафан на сына. — Два гады памагае ўжо: авечкі пасвіў у пана Войціка.

— Не разбазэраны?

— Няма ад чаго, проша пана, разбазэрвацца. Самі ведаеце, як жывём: бульба і тая ў абрэз.

— Дык пан Мітрафан, мабыць, здагадваецца ўжо, чаго я прыехаў?

— Трохі здагадваюся, а то, проша пана, самі скажаце.

— Петрусь, мой парабак, параіў наняць у вас пастушка кароў пасвіць. Пра гэтага, відаць, ідзе гаворка? — кіўнуў Вайтовіч на Грышу. — Ці ў пана ёсць большы?

— Пра гэтага, проша пана. Ён самы старэйшы ў мяне.

— А колькі ж яму гадоў?

— Трынаццаць, проша пана.

— Замалы, — пакруціў галавой Вайтовіч.

— Самы пастушок, проша пана. Я мог бы сказаць і пятнаццаць, бо ростам, як пан заўважылі, ён намнога вышэйшы за сваіх аднагодкаў... Стань, сынок, няхай пан паглядзіць, які ты дзяцюк ужо.