Мікалай Міклуха-Маклай: Адзін сярод дзікуноў

З ДЗЕНЬНІКА М. М. МІКЛУХІ-МАКЛАЯ

СЭРЫЯ "ВАКОЛ СЬВЕТУ"

БЕЛАРУСКАЕ ДЗЯРЖАЎНАЕ ВЫДАВЕЦТВА

МЕНСК — 1929

Друкарня Беларускага Дзяржаўнага Выдавецтва.

Падарожжа расійскага дасьледчыка Міклухі-Маклая на Новую Гвінэю адбылося каля 50 гадоў назад. Але толькі пры савецкай уладзе, у 1923 годзе, дзякуючы клопатам профэсара Д. Анучына, былі надрукаваны рукапісы падарожніка. (Памёр Міклуха-Маклай у 1888 годзе). Ужо гэта адно сьведчыць, што матэрыялы і да гэтага часу ня страцілі сваёй вартасьці.

І сапраўды, у такіх куткох, як Новая Гвінэя, дзе і дагэтуль ёсьць вялікія абшары, куды ня ступала нага эўропэйца,— там, пэўна, жыцьцё ідзе таксама, як і ў часы Міклухі-Маклая.

Галоўная каштоўнасьць апісаньня Міклухі-Маклая ў тым, што тут мы бачым дзікуноў у іх звычайным штодзенным жыцьці, бяз усякіх прыгод і «аздоб». І, ня гледзячы на гэта, чытаецца кніжка з захапленьнем.

Цікавы і падыход Міклухі-Маклая да дзікуноў. Падыход шчыры, братэрскі, зусім не такі, як у іншых «цывілізатараў». Страшныя людаеды зусім не такія, як іх звычайна малююць. Міклуха-Маклай сябраваў нават з імі лепш, як з іншымі белымі.

Цікава адзначыць, што калі ў 1884 г. Нямеччына забрала гэты бераг Новай Гвінэі, Міклуха-Маклай ад імя сваіх папуасаў паслаў протэст нямецкаму ўраду.

Цяпер Новая Гвінэя падзелена паміж Англіяй (усходняя палова) і Голяндыяй (заходняя). Новая Гвінэя займае плошчу ў 774 тысячы кв. міль. Пасьля Грэнляндыі гэта самая вялікая выспа на зямлі [ 1 1 Часта яшчэ можна сустрэць назву — Гвінэя. Трэба памятаць. што гэта будзе ўжо зусім іншая краіна: заходні бераг Афрыкі, ля Гвінэйскае затокі. ].

Паверхня выспы пераважна гарыстая, некаторыя горы дасягаюць нават 5 клм. вышыні. Там ёсьць золата і, бадай, іншыя багацьці, але пра іх пакуль што мала ведаюць.

Клімат гарачы, вільготны і вельмі нездаровы. Таму эўропэйцаў там мала. Жывуць яны толькі на берагох і маюць гумовыя, какосавыя, баваўняныя плянтацыі. Тубыльцы-папуасы («папуа» значыць «кучаравы»), якіх да 600 тысяч чалавек, жывуць далей і ад эўропэйцаў ухіляюцца. Нават рабочыя на плянтацыі прывозяцца з Кітаю і Японіі.

Міклуха-Маклай апісвае нязначную частку паўночнага берагу, дзе ён жыў. Але нельга думаць, што на ўсёй вялізнай высьпе ўмовы такія самыя. За ўвесь час мы вельмі мала мелі іншых апісаньняў Новай Гвінэі.

Толькі нядаўна зьявілася кніжка амэрыканскага журналістага Тэйлёра, ды толькі-што вярнулася адтуль амэрыканская навуковая экспэдыцыя [ 2 2 Можам параіць прачытаць яшчэ кніжку Я Маўра: "У краіне райскае птушкі". Разам з цікавым бэлетрыстычным зьместам чытач знойдзе там дадатковыя веды аб Новай Гвінэі. ].

19 верасьня 1871 году а 10-й гадзіне раніцы з-за хмар паказаўся, нарэшце, высокі бераг Новае Гвінэі.

Берагавая паласа цягнулася правільнымі тэрасамі, ці ўступамі, прыблізна да 300 мэтраў вышыні. Шматлікія цясьніны і яры з густым зелянівам перасякалі іх і злучалі верхні лес з узьбярэжным вузкім пасам расьліннасьці. У двух месцах на беразе быў відзён дым, які сьведчыў, што там жыве чалавек. А шостай гадзіне вечарам мы ўбачылі ля берагу маленькую лясістую выспачку. З сьветлага зеляніва какосавых пальмаў на выспачцы відны былі стрэхі халуп, а на беразе можна было бачыць і людзей. Ля выспачкі ў мора цякла палянкаю рэчка.

Каб убачыць верхавіны гор з-за воблакаў, на другі дзень я ўстаў рана і вышаў на палубу яшчэ да ўсходу сонца. Я не памыліўся,— горы відаць было вельмі добра. Пераважна гэта была высокая сьцяна, амаль усюды аднакай вышыні. Чым далей мы пасоўваліся, тым расьліннасьць была багацейшая. Потым паказаліся два мысы [ 3 3 Мыс — маленькі выступ зямлі ў мора. ], з іх паўночны, якога Дзюмон д’Юрвіль назваў мысам Дзюпрэ, далёка ўкліньваўся ў мора. Пры дасьледваньні было выяўлена, аднак, што гэта ня мыс сухазем’я Новае Гвінэі, а адна з выспачак архіпэлягу [ 4 4 Архіпэляг — згрупаваньне выспаў. ], які я пасьля назваў Архіпэлягам здаволеных людзей .

На запытаньне камандзіра корвэта [ 5 5 Корвэт — лёгкі ваенны карабель. ], дзе я хачу высадзіцца, я паказаў на больш высокі левы бераг, баючыся, што правы, нізкі, можа быць нездаровы. Мы доўга ўглядаліся ў бераг затокі, каб убачыць халупы тубыльцаў, але, апрача слупоў дыму, нічога не заўважылі. Аднак, калі мы падышлі бліжэй да берагу, старэйшы афіцэр крыкнуў нам, што бачыць дзікуноў. Сапраўды, у адным месцы пескавога берагу відаць было некалькі цёмных фігур, якія спачатку беглі, потым спыняліся.