Вячеслав Адамчик: Адзін месяц 2000 году

Субота, 1 студзеня 2000 году.

Новы век, а за акном ціхутка плыве ў лёгкім кружэньні і пагойдваецца той самы сьнег. Пухкі і белы, як “бабіна лета”. І мужчына пад ім пайшоў, напаўкроку ступаючы, нібы намацваючы гузаватую наледзь. Але ўжо іншы, ня той, што кожнае раніцы сунуўся тутэйшым завулкам, нізка апусьціўшы на вочы вайсковую фуражку. Болей як паўгода таго я ўжо ня бачу.

Падумалася: колькі людзей адышло і засталося ў тым веку, але ж колькі іх, помсьлівых і варагаватых, засталося для новага стагоддзя.

Нядзеля, 2 студзеня 2000 году.

9.30. Пад цяжкім полагам шчытнай хмары вузкая палоска прозалаці. Карычнева-белыя балонкавыя дахі. Охравыя дамы з цёмна-зеленаватымі чатырохкутнікамі вокнаў. –5 °C. Пры ранішняй цішыні, калі чуваць толькі, як палускваюць у вясковых драўляных хатах вуглы. Нанач злосны і зайздросны акадэмік — цэнзар Нікіценка. Як кожны ўгодлівы хахол, ненавідзеў незалежнікаў-украінцаў (“сепаратыстаў” Данілеўскага і Кастамарава), Ганчарова называў “эгоистом, трусом и завистником”, які на службе палучае 4000 руб. у год.

Лютая нянавісць да п[а]лякаў: гэтая нацыя мусіць быць вынішчаная.

Пад чорнаю ліпаю ў двары сумуюць новенькі зялёны, як жук, “мерседэс” і старэнькі сьветла-блакітны “кадэт”. І мяне зманьвае спакуса куды-небудзь ехаць. У нялюдным прыгарадным. Але дарогі няма.

У душы спакой. Але я яшчэ маральна не гатовы, каб узяцца за творчае. Таму хаджу кругамі каля свайго стала. Гартаю выпадковыя і даўно прачытаныя кніжкі і ніводнай не дабяру пад свой густ.

Магазін. Два пакеты малака па новых цэнах. Ці, дакладней, цэны тыя самыя, толькі на грошах скрэсьленыя тры нулі.

Мройны, вялы сьнег за вакном. Плыве і плыве на карычневыя паласатыя дахі. А яны ўжо, здаецца, пачынаюць мокра блішчаць каля шарых каміноў.

Прыгадаўся белы дом, дзе ў часе вайны кватаравалі яшчэ польскія чыгуначнікі. Там жыў мой аднакласьнік і равесьнік Тосек Інгілевіч, віхрасты, чарнявы хлопчык, нечым падобны да каўказца. Ідучы ў школу, бо мне было па дарозе, я заходзіў да іх у кватэру. І яго маці, высокая, хударлявая кабета, выпраўляючы з дому, хрысьціла нас і прыгаворвала па-польску кароценькую малітву. І вось загадка: ці ўсьцерагла Тосека (Антона) гэтая матчына малітва і ці жыве ён? Бо пасьля вайны з першым жа эшалонам палякаў і беларусаў, што ехалі на “адзысканыя землі” (былыя нямецкія), зьнікла і сям’я Інгілевічаў. І ня толькі іх. Шмат тады маіх равесьнікаў і аднакласьнікаў апынулася ў Польшчы. І нашая сям’я рыхтавалася да ад’езду, але заўпарціўся бацька.

Пад’юшчвае і спакушае тэма пра салдата-беларуса, што, прайшоўшы вайну ў польскім войску, атрымаў нямецкі надзел — спраўную гаспадарку — і клікаў да сябе з-пад Нарачы шматдзетную сям’ю. Але жонка збаялася ехаць у незнаёмую дарогу і на новае жыхарства з чатырма малымі дзецьмі. І вось праз колькі гадоў (дзесяць, пятнаццаць) ён прыязджае ў адведкі. Яго паклікала, паслаўшы запрашэньне, самая малодшая дачка, якая ня помніла бацькі і ня мела на яго крыўды. Можа, у такім рэчышчы павесьці апавяданьне “Смаркуля”.

Доўгія і нудныя лісты старога Ганчарова да маладых дочак Нікіценкі.

Яго хваравіта-помсьлівае змаганьне з Тургеневым за плагіят: некаторыя сцэнкі ці матывы з “Абломава” заўважаныя ў “Дваранскім гнязьдзе”. Тургенеўскі Лаўрэцкі падобны да ган[ч]ароўскага Райскага (“Звычайная гісторыя”).

Гэта мне нагадала нараканьне Пташнікава за перапісанага з яго аповесьці і ўстаўленага Чыгрынавым у свой раман “Апраўданьне крыві” знакамітага лася. Пташнікаў нават меўся падаць скаргу ў Прэзідыум Саюза пісьменьнікаў. Але чамусьці стрымаўся, затаіўшы сваю крыўду і злосьць.

Яшчэ, здаецца, перад Новым годам адзін з супрацоўнікаў “Полымя” расказаў мне гісторыю напісаньня аповесьці, калі непадуладная яму гераіня здрадзіла мужу, і ён усю гэтую сцэнку ў сваім уяўленьні перанёс на жонку і пачаў па-належнаму ўжо падазраваць яе ў спраўджанай нявернасьці.

Напісаньне аповесьці, вядома, прыйшлося спыніць, каб ужо самому не захварэць псіхічна.

Панядзелак, 3 студзеня 2000 году.

9.10. Бронзава-зялёны “мерседэс”, што стаяў пад чорнаю ліпаю, пакінуўшы цёмны чатырохкутнік на белым сьнезе, ужо зьнік. На ліпе сумуе толькі прыгорбленая сівая варона.

Панылы ранак з цяжкім сівым небам і белымі дахамі.

Сёньня да паўночы — успаміны ад’ютанта пра сьмерць маршалка Пілсудскага. Нямоглы, зьнябожаны, змучаны хваробаю (рак печані) пан маршалак нчэльны вудз праклінае польскі народ. Яны, дыктатары, любілі, пэўна ж, толькі сябе, сваю велічнасьць і славу… і зьмену жонак з каханкамі.