Алесь Пальчэўскі - Ты не адзін

— Гэта ж свой цукар можна мець у хаце. I як ён, бурак гэты, нацягне з зямлі столькі слодычы?

Даючы Ходашу ўзнагароду, старшыня выставачнага камітэта гаварыў:

— Я разумею вашу ўзрушанасць. Калі чалавек у сваёй настойлівай працы дасягае мэты, ён не можа сябе іначай адчуваць. Сваёй працай вы прынеслі гонар не толькі світалаўскай школе ці нашаму раёну, але зрабілі вялікую справу для ўсяе рэспублікі. Цяпер можна сказаць адно: шлях беларускаму цукру забяспечаны.

Ніколі не забыцца аграному на гэты радасны момант. Да чаго ж захваляваўся ён, да чаго пачырванеў: праца яго не прапала дарма, ацанілі яе. Значыць, Беларусь можа таксама мець свой цукар, ён даказаў гэта на практыцы.

Ходаш разумеў, каб не світалаўская ШКМ, цяжка яму давялося б. Так шчыра, так любоўна даглядаць гародніну, як рабіла гэта Маня са сваёй брыгадай, не кожны можа. Вярнуўшыся з выстаўкі, ён, радасны, пайшоў адразу да Савасцюка, каб не толькі расказаць, з чым прыехалі яны з раёна, але і выказаць яму сваю падзяку за гарачы ўдзел у вырошчванні цукровых буракоў.

Савасцюк павіншаваў агранома з поспехам і жартаўліва заўважыў:

— Чаго добрага, Ціхан Аляксеевіч, вы яшчэ ў нашым саўгасе цукровы завод пабудуеце. Толькі не думайце ісці туды дырэктарам, — паківаў пальцам, — я вас не адпушчу.

— Ды я і сам не пайду, Ігнат Міхайлавіч. Вы ж добра бачыце, — мая стыхія — прастор: поле, агарод, сенажаць, а не чатыры сцяны дырэктарскага кабінета.

— Тады будуйце... — усё тым жа жартаўлівым тонам дазволіў загадчык і раптам перамяніў гаворку: — А ў нас, чулі, што адбылося ўночы?

— Чуў. Трэба ж так здарыцца. Каб ён не пайшоў адзін дахаты з заставы, дык, можа, нічога б і не сталася.

— Не мог хлапчук сядзець спакойна... Малайчына ён усё-такі, не разгубіўся. Ездзілі мы ў бальніцу. Доктар кажа, нічога страшнага, але паляжаць прыйдзецца.

— Не без таго, вядома...

Назаўтра Коля і Маня звярнуліся да загадчыка, каб дазволіў ім пайсці наведаць Грышу. Яны пабылі на школьных занятках і пасля абеду сцяжынкаю, праз лог, пайшлі ў бальніцу. Да іх далучылася яшчэ двое школьнікаў.

«Да пабачэння, родная Світалаўка!»

Не заўважыў Грыша, як прабеглі тры гады ў працы і вучобе. Вось ужо і трэба збірацца ў дарогу. А ці даўно тое было, калі ён упершыню пераступіў парог світалаўскай школы.

I таго дня, як вярнуўся з бальніцы назад у Сцяпанаву хату, Грышу таксама не забыць. У канцы лістапада пад вечар Коля прыехаў па яго. Нават запомнілася, які дзень быў тады: з раніцы хмурны з ветрам, а пасля абеду распагодзілася і пачынала брацца на марозік. Перад выпіскай медыцынская сястра мерала яму тэмпературу і, пазіраючы на блакітнае неба, сказала пра вецер:

— Прынёс нам мароз і супакоіўся.

Едучы з бальніцы ў Світалаўку, Коля расказаў па дарозе, што загадчык школы хацеў забраць Грышу ў інтэрнат і што яму не мала прыйшлося папапрошваць, каб усё асталося па-ранейшаму.

— Мы так прывыклі да цябе, а тут раптам у інтэрнат.

3 першага ж вечара да Грышы пачалі прыходзіць аднакласнікі і вучні старэйшых класаў. Яшчэ ён у бальніцы ляжаў, а камсамольская ячэйка прызначыла ўжо камсамольцаў памагчы яму дагнаць прапушчанае. Найцяжэй было з арыфметыкай. Усё, што задавалася ў школе на ўроках вывучыць напамяць ці прачытаць, Грыша і ў бальніцы асіліў.

Найбольш чытаў Грыша ўголас, і сусед па палаце не мог нацешыцца з хлапчука. Аднаго разу ён выказаў свае думкі:

— Я ўсё роўна як у школу трапіў, а не ў бальніцу. Ты малайчына, Грышка, чытай — не так маркотна і боль меншы. Сам я не ўмею чытаць, толькі прозвішча ведаю як напісаць, а слухаць, як чытаюць, люблю.

Вярнуўшыся з бальніцы, Грышу зноў трэба было «запрагацца ў шоры», як гаварыў яго бацька пад час нявыкруткі. Праўда, цяпер ужо не так цяжка было: памочнікаў хоць адбаўляй, і да зімовых канікул ён дагнаў прапушчанае. Настаўнікі нахваліцца не маглі.

Не адчуваў хлапчук таго, што скутае гадамі жаданне да кнігі, да навукі вырвалася на волю, падахвочвала на працу, вабіла наперад. Ён не мог утаймаваць свае ахвоты да вучэння, да чытання.

Грыша шмат чытаў. Пакуль дома быў Коля, яму сілком прыходзілася адцягваць сябра ад кнігі, каб хоць трохі пагуляў на вольным паветры. Апошнія два гады Грыша адзін жыў у Сцяпанавай сям’і. Як да роднага сына, прывыклі да яго гаспадары. I пасля таго, як іхні Коля паступіў вучыцца ў заатэхнікум, яны нізавошта не адпусцілі Грышу ад сябе.