Алесь Пальчэўскі - Ты не адзін

— Ну, як жа мы адны астанёмся? — развёў рукамі Сцяпан, калі Грыша загаварыў аб пераходзе ў інтэрнат. — Пакуль будзеш у Світалаўцы вучыцца, ніхто цябе не адпусціць. Месца не хапае? Хата паменшала? Не. Дык можа пакрыўдзіла цябе чым цётка, — паказаў Сцяпан на жонку, — ці я?

— Ды што вы, дзядзька? Не лепшага я шукаю, а хачу ад лішняга клопату вызваліць вас. Хоць калі ж прыдзецца развітацца з вамі, падзякаваць за ўсё добрае.

— Тады тое і будзе.

Так і астаўся Грыша ў Сцяпана.

Сева пасля сканчэння ШКМ паехаў вучыцца на садоўніка. Любіў ён сад. Увесь вольны час, бывала, праводзіў каля саўгаснага садоўніка, навучыўся ад яго рабіць ушчэпы і, будучы ў сёмым класе, пасадзіў разам са сваёю брыгадай нешта ўшчэпаў з восемдзесят каля школы.

— Няхай застанецца аб нас памяць, — казаў тады Сева да сваіх брыгаднікаў. Ён ведаў, вырастуць некалі яблыкі, грушы на гэтых дрэвах і прыгадаюць добрым словам новыя вучні тых, што садзілі, даглядалі гэты сад.

Маня засталася працаваць у сваім калгасе. Старшыня добра ведаў пра яе стараннасць у школе і з радасцю сустрэў дзяўчыну, калі яна з’явілася ў канторы калгаса.

— Такія, Манечка, людзі, як ты, нам вельмі патрэбны. Мы з табою загрымім цяпер на ўвесь раён. Падбярэм табе брыгаду і раскашоўвайся на агародзе.

Час-ад-часу Маня наведвала Світалаўку. Зойдзе, паглядзіць на агарод, як што расце, параіць часам, што трэба зрабіць, каб лепей урадзіла. Адтуль не праміне трусікаў паглядзець. Вунь колькі іх развялося за гэтыя гады! Рахманыя такія: бяры ў рукі — не ўцякаюць.

Яшчэ ў пятым класе Грыша неяк вясною спытаў у агранома:

— Ціхан Аляксеевіч, а чаму ў нас няма трусікаў?

— Былі ды не павяліся. Загінулі. А больш не куплялі.

— Эх, каб можна было, — уздыхнуў хлопчык, — я свае забраў бы! У мяне шэсць штук было, як адыходзіў парабкаваць.

Колькі радасці было ў той дзень не толькі ў Грышы, але і ў многіх вучняў, калі прывезлі аднекуль з саўгаса пяць пар трусоў: чатыры пары беленькіх і адну шэранькую. Хлапчук не мог нацешыцца: гладзіў іх, размаўляў, карміў. Яны напомнілі Грышу родную вёску, маці.

Пакуль трусоў было мала, ён даглядаў іх адзін, а як пабольшала — загадчык школы даручыў яму арганізаваць звяно і падабраць хлапчукоў і дзяўчынак па свайму выбару.

Да зімы звяно збудавала засыпную хацінку для сваіх выхаванцаў. Навукі вялікай на гэта не спатрэбілася. Укапалі слупкі, абабілі іх аполкамі, навазілі з саўгаснай гантарэзкі пілавіння, засыпалі, утрамбавалі добра. А на зіму вартаўнік маленькую печку зрабіў. Цёпла трусам, утульна.

Добраё, дружнае звяно падабралася ў Грышы. Затое і пакідае ён у Світалаўцы, як памяць аб сабе, цэлую чараду трусоў. Ды прадалі за гэты час колькі другім школам, калгасам! Няхай таксама разводзяць.

Не хочацца Грышу расставацца і з сябрамі, прывык, здружыўся. Не хочацца, а трэба. Свірын настаяў на сваім: Грыша едзе вучыцца ў школу пагранічных войск.

На дварэ вечарэе. Заўтра гэтай парой Грыша будзе ў Мінску. Ён здаў ужо іспыты і прыязджаў пабыць да пачатку заняткаў. Паслязаўтра і світалаўская школа загудзе звонкімі, радаснымі галасамі — пачнецца навучальны год.

Сціскаецца ад перажыванняў хлопцава сэрца. I радасна, што едзе вучыцца, і шкада пакідаць родную ШКМ. Тут знайшоў ён усё: і веды, і сяброўства, і чуласць.

Апошні раз ходзіць Грыша гаспадаром па школьнай сядзібе. Ён, вядома, будзе прыязджаць сюды на канікулы, у водпуск, але гэта ўжо будзе гасцяванне — не больш. А што прыедзе сюды, што будзе вабіць яго да сябе Світалаўка, дык у гэтым не можа быць ніякага сумнення. Тут жа паблізу і Маня працуе. А ці ж ён можа не сустрэцца з ёю?

Учора яна прыходзіла ў Світалаўку. Сказала, што хацела паглядзець, чые большыя і лепшыя трусы: шакаэмаўскія ці іхняга калгаса. Доўга хадзілі яны па школьнай сядзібе. Потым пайшлі разам у бок Нівы, дзе Маня працавала. За гаворкаю не заўважылі, як апынуліся каля Манінай вёскі.

— Тут адна не пабаішся ісці? — спытаў Грыша.

Маня толькі ўсміхнулася. Нічога яна не баялася, і Грыша зусім не таму праводзіў, каб ёй смялей было. Трэба ж нешта сказаць. Стаялі хвіліну-другую моўчкі. Маня нагнулася, сарвала жоўценькую кветачку і, павольна адрываючы двума пальцамі кволенькія пялёсткі, першая загаварыла:

— Ты ўжо заганарышся цяпер. Не захочаш і знацца з намі.

— Чаго ж гэта мне ганарыцца? I прыязджаць буду, і пісаць.

Ён не сказаў, каму будзе пісаць, але Маня здагадалася. Яна заміргала вейкамі, неяк нервова адарвала адзін за другім некалькі пялёсткаў і, не падымаючы вачэй, сказала толькі: