Алесь Пальчэўскі - Ты не адзін

— Глядзі ж, — і борздзенька заспяшыла дахаты.

Грыша стаяў і з болем у сэрцы глядзеў ёй услед: не зразумеў адразу, чаму яна не развіталася нават. Маня прайшла некалькі крокаў, азірнулася і памахала рукой. Грыша таксама памахаў у адказ.

У Грышавым сэрцы і сёння ўвесь дзень тлела маленькая іскрачка надзеі, што Маня знойдзе прычыну прыйсці. Але яна не прыйшла. Можа не выпадала на рабоце, а можа, і хутчэй за ўсё, чакала, што Грыша сам здагадаецца завітаць у Ніву.

«Ну, бывай, родная школа!» — развітваецца ў думках хлапец і ідзе да Савасцюка і Свірына падзякаваць за ўсё добрае.

Першым працягвае руку загадчык школы. Ён жадае поспехаў і дае наказ:

— Самае галоўнае — не цурайся ніякай працы і старайся добра вучыцца. Усё астатняе ўладзіцца само. Пішы, не лянуйся. Спадзяюся, школы нашай ты не забудзеш, прыязджай наведваць...

Грыша хвалюецца, абяцае пісаць, прыязджаць.

Свірын таксама цісне Грышаву руку:

— Падрос ты ў нас, пасталеў. Глядзі ж, добра вучыся, каб не чырванелі за цябе... I самае важнае — ніколі не забывайся, што Савецкі Саюз — твая Радзіма. Любі яе, як сваю маці. Гэта любоў у самы цяжкі час будзе надаваць табе сілы і на працу, і на подзвігі.

— Дзякую, Мікалай Іванавіч, за ўсё дзякую. Абяцаю, што чырванець праз мяне нікому не прыдзецца.

— У Ігната Міхайлавіча я пакінуў невялічкі пакунак. Цётка Насця падрыхтавала табе сёе-тое на дарогу.

— Не трэба было, Мікалай Іванавіч.

— Чаму не трэба. Мамы тут няма выпраўляць цябе.

Успамін пра маці адразу навеяў смутак. Вядома, калі б маці была тут, дык з апошняга сабрала б нешта ў дарогу, хоць і дарога невялікая.

— Не трэба, не трэба перажываць, — ляпае па плячы Свірын. — Тваё жыццё ўсё наперадзе, ты сустрэнеш яшчэ і маму, і тату, і сястрычку. А пакуль што чужая мама не забылася пра цябе.

Савасцюк маўчыць, што і яго жонка нешта пякла сярод тыдня. Дахаты Грыша вярнуўся з двума пакуначкамі пад пахай.

— Што ж гэга ты прынёс, дзіцятка? — не ўцярпела Алеся, каб не спытаць.

— Ды вось на дарогу далі.

— Хто?

Грыша адказаў.

— А вой-вой, навошта ты браў? — пакруціла галавой Алеся.— Я вунь табе і Колю напякла перапечак, па сыру зрабіла, масла наклала ў кубачкі, сала загарнула...

— Як я мог адмовіцца, цётка? — пацепвае плячыма Грыша і апраўдваецца вінаватым голасам: — Самі ведаеце, загадчык школы, начальнік заставы, — проста загадалі ўзяць.

Алеся і сама разумее — не мог іначай зрабіць яе кватарант, і знаходзіць выйсце:

— Давязеш да інтэрната, а там новых сяброў пачастуеш.

З’явіўся з гулянкі Коля. Хлопцы ўзяліся ўпакоўваць чамаданы.

У Колі чамадан фабрычны, фанерны, а ў Грышы — самаробны з тоненькіх дошчачак, у школьнай майстэрні зрабілі яму.

Пад ніз, як самы дарагі скарб, Грыша кладзе партфель. Ён пакручвае яго ў руках і яшчэ раз (каторы ўжо!) чытае на верхняй накрыўцы, у правым ніжнім ражку, выгравіраваны на металічнай пласцінцы надпіс:

«Выдатніку аховы граніцы ў Савецкай Беларусі — Грышу Васільцу.

14.10.1930 г.»

Каля хлапцоў тупае Колева маці. Яна кладзе на стол бялізну, сарочкі, ручнікі. Усё гэга чыста вымыта, адпрасавана.

— Разлятаецеся, галубкі мае. Не было цябе, сынок, дык хоць Грыша аставаўся. А цяпер апусцее хата зусім, — гаворыць Алеся.

— Ненадоўга, — супакойвае маці Коля. — Хутка вернецца з флоту Міхась. А там і мы папрыязджаем.

3 двара ў хату ўваходзіць Сцяпан, ён затрымаўся трохі на рабоце. Чамаданы ўпакаваны ўжо, усё падрыхтавана ў дарогу. Можна і вячэраць.

Усе чацвёра садзяцца за стол і амаль да поўначы цягнецца сямейная бяседа.

Назаўтра саўгасны конюх ранічкай прыехаў, каб адвезці Колю і Грышу на станцыю. Цягнік праходзіў адзін раз на суткі, удзень, і трэба было не спазніцца.

Уз’ехаўшы на ўзгорак, хлопцы азірнуліся і, як згаварыўшыся, памахалі кожны рукой.

— Да пабачэння, родная Світалаўка! — гукнуў удалеч Грыша. I нейкі боль казытнуў яго сэрца.

3 горкі коні пабеглі трушком, і фурман напяў лейцы, каб плаўней з’ехаць. Неўзабаве ён звярнуў сваіх буланых на шырокую дарогу.

Перад Грышавымі вачыма адкрыўся роўны гасцінец.

Зламанае кола

Эпілог

Скончыўшы ваенную школу, Васілец вярнуўся на граніцу з двума кубікамі на зялёных пятліцах. У час вучэння ён некалькі разоў прыязджаў на адпачынак у Світалаўку.

I Сцяпан, і Алеся сустракалі Грышу, як роднага сына, і заўсёды былі рады, калі ён прыязджаў да іх. 3 Русінавіч Грыша амаль кожны вечар завітваў у Ніву, каб хоць некалькі хвілін пабыць з Маняй. «Няхай не думае, што я заганарыўся. Гэта зусім не ў маёй натуры», — даводзіў ён сам сабе ў першыя часы. Пазней перастаў думаць так, бо зразумеў, — зусім іншая была прычына, чаму хацелася пабачыцца з Маняй.