Алесь Пальчэўскі - Ты не адзін

У хаце Вайтовічу не сядзелася. Перакусіўшы трохі, ён зараз жа пайшоў у кузню. Там ужо калеснік канчаў насаджваць спіцы і каваль не замарудзіў з нацяжкай шыны. Вайтовіч разлічыўся і паабяцаў даць кавалю на кілішак гарэлкі за тое, што занясе кола да брычкі.

Але не дайшлі яны крокаў дзесяць да брычкі, як з-за могілак, што былі недалёка ад вёскі, выскачыла чацвёра коннікаў. Яны спыніліся, убачыўшы кучку людзей. Па адзенні апечкаўцы пазналі, хто гэтыя коннікі.

Хтосьці з прысутных радасна гукнуў:

— Бальшавікі!

Мужчыны замахалі рукамі, нехта падкінуў угару шапку. Пачулася гучнае:

— Ур-ра!

Коннікі прышпорылі коней і апынуліся каля апечкаўцаў. 3 хат павыбягалі дзеці, жанчыны, пачуўшы радаснае «Ур-ра!». Усе спяшаліся да нахіленай на бок брычкі, дзе стаялі коннікі. Вайтовіч, скарыстаўшы мітусню, кінуўся ў хату да жонкі.

— Салдат няма ў вашай вёсцы? — спытаў адзін з коннікаў.

— Няма, — хорам адказалі апечкаўцы.

Двое коннікаў тут жа памчаліся ў другі канец вёскі праверыць.

— А брычка чыя? — спытаў другі коннік.

— Гэта каралінскага пана. Уцякаў ад вас, ды кола зламалася.

— Не толькі кола, уся панская машына сапсавалася, — зарагаталі ў натоўпе.

I толькі цяпер, калі першая ўзрушанасць прайшла, спахапіліся апечкаўцы, дзе ж Вайтовіч. Нехта паказаў на канцавую хату. Трое мужчын з вуліцы пабеглі на двор. Следам за імі падалося яшчэ некалькі чалавек. Неўзабаве адтуль выйшла Альбіна з мужам, а за імі мужчыны.

— Хацелі праз агароды ў кусты шмыгнуць, — сказаў адзін з мужчын.

— А навошта ж вы са сваіх рук выпускаеце? — спытаў у апечкаўцаў коннік.

— Не ведалі, як што. А цяпер-то не выпусцім.

— Ад’ездзіў сваё.

— Ды яно ж так: колькі вяровачку ні віць, быць і канцу,— сказаў, праціснуўшыся наперад, стары дзядуля.

Насустрач Вайтовічу падышоў каваль. Ён працягнуў руку і, ківаючы ўсімі пальцамі, напомніў:

— Не расквіталіся, пане. За фатыгу абяцалі на кілішак гарэлкі.

— Чаго ты прычапіўся з гэтым кілішкам гарэлкі да пана? — пачулася з натоўпу.

— Ну як жа, людцы, маўчаць — дармавая чарка прападае. Раз, мабыць, за ўсё жыццё хацеў пан зрабіць ласку, ды і то не паспеў...

Відаць, кавалёвы словы кальнулі Вайтовіча, бо ён дастаў з кішэні і працягнуў кавалю два злотых.

— Гэта ўжо не толькі за фатыгу, але хопіць і на спамінак вашай душы, што быў некалі добры Вайтовіч у Караліне, — сказаў, ледзь стрымліваючыся ад смеху, каваль, беручы грошы.

У натоўпе зарагаталі.

— Назад паедзем? — спытаў Некраш у коннікаў.

— Прыдзецца, — кіўнуў галавой малодшы камандзір. — Куды ж нам на ламанай брычцы ў далёкую дарогу ехаць.

— Сядайце, былыя панове, — звярнуўся фурман да Вайтовічаў, заварочваючы коней. — Будзем кіравацца на Савецкі Саюз.

Ці то пасля адпачынку, ці таму, што дахаты, коні адразу ж шпарка рванулі наперад. Следам за імі паехалі абодва коннікі, а неўзабаве прамчаліся голопам і тыя двое, што ездзілі далей за Апечкі разведаць, ці няма дзе войска.

Амаль ніхто з апечкаўцаў не пайшоў у той дзень на поле, «Колькі тае бульбы — выкапаецца»,—думаў кожны. Затое ў бок тракту, што ішоў на Вілейку, павалілі валам людзі: хто з хлебам-соллю, хто з познімі асеннімі кветкамі. Там калонамі ішлі доўгачаканыя вызваліцелі ад панскага ўціску, і кожнаму апечкаўцу хацелася выказаць сваю падзяку, прывітаць іх.

У адной з такіх калон, толькі па другім шляху, рухаўся са сваім узводам Васілец.

Здарылася так, што яму прыйшлося праходзіць сваю вёску. Ад разведчыкаў вяскоўцы ведалі ўжо, што ідуць магутныя часці Чырвонай Арміі, і высыпалі на вуліцу сустракаць.

Праз Пяскі Грышава часць ехала павольна. Салдатам падносілі кветкі, віталі. Нейкая дзяўчына падала букет і Васільцу, ён падзякаваў, але чыя яна — не пазнаў. Старэйшых за сябе ён пазнаваў, махаў ім рукою, але ніхто не мог пазнаць Мітрафанавага Грышу. Можа і пазналі б, калі б ведалі, што ён тут, у гэтай калоне.

Толькі матчына сэрца прадчувала блізкую сустрэчу. Кожнаму чырвонаармейцу зазірала яна ў твар, усё здавалася: яе Грыша мільгае ў магутнай сіле вызваліцеляў.

Ужо колькі часу ехаў Грыша па знаёмых мясцінах. Тыя ж вузкія палоскі з быльніковымі межамі паабапал дарогі, якія былі пры ім, тыя ж коні ходзяць на выгане, тыя ж пакрыўленыя будынкі з прагнілымі стрэхамі.

Вось і родная хата. Здалёк яе заўважыў Васілец. Той, хто вяртаўся дахаты пасля доўгай адлучкі, ведае, як моцна пачынае біцца сэрца, калі ўбачыш яшчэ здалёк бярозу ці клён, пасаджаныя бацькам.