Вольга Іпатава - Паміж Масквой і Варшавай

Заручыны адбыліся вельмі хутка. У дзённіку маладога магната запісана, што, абменьваючыся пярсцёнкамі, ён «учыніў ёй першы гвалт, бо пацалаваў яе ў куце».

Гэты «першы гвалт» быў прыемным — у адрозненне ад будучага сямейнага жыцця, дзе з гадамі ў спешчанага, самалюбівага князя з'яўляліся новыя ўцехі і новыя інтарэсы, а жонка аказалася занядбанаю. Але для гісторыі культуры гэта сыграла станоўчую ролю — і Уршуля сваё расчараванне выліла ў творах, якія застаюцца і сёння цікавымі для нас, бо праз прызму ўяўнай класічнасці і трохі напышлівасці мы бачым жывых людзей з іх страсцямі і клопатамі...

Але сапраўдную энцыклапедыю страсцей, або, найпраўдзівей, забаў, пакінуў гісторыі яшчэ адзін Радзівіл — Пане Каханку. Ездзячы па Еўропе, ён стаў знакамітым дзякуючы багаццю, характару, а яшчэ болей — нечуваным забавам, жартам, на якія быў вялікі аматар. Пра Пане Каханку ведалі, што калі летам захацелася яму праехаць некалькі вёрстаў на санках, то ён папросту загадаў пасыпаць гэты шлях соллю і здзейсніў задуманае. Аднойчы, падчас генеральнага сейму ў Варшаве, калі плошча была запоўненая людзьмі і фурманкамі, ён спецыяльна спазніўся і пад'ехаў на карэце, запрэжанай мядзведзямі.

А вось яшчэ адна «фацэсія» (так называліся тады гэткія штукі), якую друкаваў «Вестник Западной России», нядобразычліва расказваючы пра Пане Каханку.

«Жыў-быў у Слуцку слаўны цырульнік Мошка. Голіць ён, бывае, быццам аксамітам гладзіць па барадзе. Пачуў пра гэта Пане Каханку, загадаў паклікаць Мошку, пагаліўся, спадабалася яму галенне Мошкі і ён загадаў яму прыходзіць праз дзень, для прымянення свайго мастацтва да яснавяльможнага твару. Мошка быў таксама весялун у сваім родзе і не супраць маленькай фацэсіі. Усё тады хварэла на фацэсію — ад Мошкі да Радзівіла. Пакуль Мошка паголіць Пане Каханку, ён папляткарыць пра ўсе гарадскія навіны, перасыпаючы свае плёткі жартамі, намёкамі, каламбурамі, прымаўкамі і лёстачкамі — нездарма ж рыхтуецца да сваёй ролі двое сутак! Пане Каханку так прывыкае да Мошкі, што гатовы галіцца па два разы на дзень, што чакае, як нецярплівае дзіця, пакуль той прыйдзе. Мошка голіць Пане Каханку ў ягоным кабінеце; першы заслужыў такі давер апошняга, што ў час гэтай працэдуры перасталі прысутнічаць асістэнты, дый Мошка часам казаў тое-сёе, што не дапушчае трэцяй пары вушэй. Вось голіць аднойчы Мошка Пане Каханку, возіцца каля яго гарлавога яблыка, трымае моцна ў левай руцэ бараду, спыняецца на колькі секунд і пытаецца: «Чый Слуцк?». Пане Каханку, падумаўшы дзве-тры секунды, адказвае: «Твой». Мошка дастае з кішэні прыгатаваны ў хаце дакумент і просіць падпісаць. У апошняга нарадзілася фацэсія, ён падпісвае. Мошка хавае паперу ў кішэню, цалуе пане Каханку крысо, нізка яму кланяецца і свабодна выходзіць з кабінета. Ужо ўзышоў Мошка на пад'емны мост, не чуе ён пад сабой дошак ад радасці, фацэсія разыграна так удала; як раптам ляціць контр-фацэсія — раздаўся стрэл, куля, што вылецела з любімага карабіна Пане Каханку, прашыла Мошку навылёт, на пад'ёмны мост цяжка ўпаў труп уладара Слуцка. Пане Каханку пляснуў у ладкі, з'явіўся камердынер. «Там на мосце ляжыць труп Мошкі,— сказаў ён,— вынь з ягонай кішэні ўсе паперы, прынясі да мяне, а самога кінь у роў — хай ядуць яго такія ж, як ён, сабакі». Прынесены паперы; куля Пане Каханку закранула шмат дзе дарункавую грамату. Ён пераліў яе густа чарніламі і схаваў у сваё бюро на памяць. Перасаліў крыху бедны Мошка! Складзі ён запіс на хату, нават фальварак, фацэсія, магчыма, і ўдалася б, але цэлы Слуцк — гэта ўжо было занадта. Перасаліў бедны Мошка!».

Дададзім ад сябе — сапраўды: фальварак ці вёску госці Радзівіла часта атрымлівалі, гуляючы з ім у латарэю. Але сярод выйгрышаў той латарэі былі не толькі фальваркі — былі і батагі. Таму і неахвотна ішла шляхта на тыя фацэсіі — быць бітым нікому не хацелася, нават чыста сімвалічна, на дыванчыку, злёгку. Але — выйграваць хацелі, таму прыходзілі ў госці, удзельнічалі ў забавах, гулялі ў прыгожым парку, нават рэшткі якога расказваюць нам аб высокай культуры садаводства на гэтай зямлі.

Парк «Альба» стаіць непадалёку ад замка. А калісьці ён быў прыгарадам Нясвіжа, летняй рэзідэнцыяй для палявання. У 1604 годзе тут былі пабудаваныя павільён Эрмітаж, створаны «звярынец», фазанавае поле, а таксама палац Кансаляцыя. Крыху пазней быў пабудаваны новы палац «Альба», мараходнае і артылерыйскае вучылішчы. Дарэчы, у спектаклях нясвіжскага прыдворнага тэатра танцавалі таксама кадэты кадэцкага корпуса, або, як іх іначай называлі, «элевы» «Рыцарскай акадэміі». Так што будучыя афіцэры тут вывучалі, апроч ваенных прадметаў, таксама і танцавальнае мастацтва і, трэба думаць, праз многія гады зачароўвалі сваіх дам грацыёзнымі «па». Была ў Нясвіжы і музычная бурса, так што прыходзілі сюды і юныя спевакі з горада.