Вольга Іпатава - Паміж Масквой і Варшавай

Чым болей ходзіш па гораду, набліжаючыся да яго славутых мясцінаў, праходзячы скрозь вузенькую старажытную Слуцкую браму, дзе некалі гуляла, мабыць, у азартныя гульні аблянелая ад сытага жыцця варта — тым больш задумваешся і аб лёсе нашчадкаў Радзівілаў, раскіданых па свеце, і пра партрэты, якія, выкрадзеныя і вывезеныя адсюль заваёўнікамі, яшчэ, можа, адшукаюцца недзе ў будучым. У нашай разбуранай войнамі Беларусі Нясвіж — адзін з нешматлікіх куточкаў, якія даюць уяўленне пра сярэдневяковы магнацкі горад з яго высокай культурай і адкрытасцю еўрапейскім нормам жыцця і слаўны сувязямі з Еўропай і яе гарадамі. Не толькі магнаты ездзілі ў Германію, Італію, іншыя краіны — адтуль таксама прыязджалі і працавалі тут іншаземцы: французскія балетмайстры Л. Мац'е, А. Пуціні, мастакі з Германіі, майстры з Чэхіі.

Ціхія вулачкі, ветлівыя жыхары, прыгожыя паркі і сам замак з яго роспісамі, кафляй і сталовай чорнага дрэва пакідаюць незабыўнае ўражанне ва ўсіх, хто прыязджае ў Нясвіж — старадаўні горад Радзівілаў.

Дарога да Гродна праходзіць праз вёску Ракаў, якая цяпер з'яўляецца толькі цэнтрам сельскага савета. Але гэтае мястэчка ў гісторыі Вялікага княства Літоўскага вядомае з XV стагоддзя. Яго ўладальнікі былі прадстаўнікі вядомых на Беларусі магнацкіх і шляхецкіх родаў, асабліва такія, як Сангушкі. Раман Сангушка, напрыклад, быў гетманам польным літоўскім, паспяхова ваяваў з туркамі і крымскімі татарамі, а таксама паказаў сябе як храбры воін у Лівонскай вайне, у бітвах пад Чашнікамі і Улай на Віцебшчыне. Шлюб аднаго з іх, князя Дзмітрыя, ускалыхнуў усю Рэч Паспалітую: гэты рамантычны маладзец выкраў унучку славутага гетмана Канстанціна Астрожскага і хацеў разам з ёю схавацца ў Чэхіі, але, паколькі яна была самай багатай нявестай Вялікага княства Літоўскага і шлюб кароль не ўхваліў, за імі паслалі пагоню. Маладога князя падчас бойкі забілі (па некаторых іншых звестках, уначы па загаду аднаго з кандыдатаў на руку нявесты яму пераламалі хрыбет прыстаўленыя да яго татары)...

Самыя старажытныя будынкі Ракава не захаваліся: гэта былі дамініканскі (1686 год) і базыльянскі (1702 год) манастыры.

Сённяшняя царква Прэабражэння, якая стаіць на цэнтральнай плошчы, таксама досыць старажытная — яна пабудавана ў 1793 годзе ў пераходны перыяд ад барока да класіцызму. З паўночнага боку да яе прылягае рызніца, а з паўднёвага — Нікольская капліца з трохграннай алтарнай часткай. Вежы на галоўным фасадзе захаваліся толькі як першыя ярусы. Купал быў дабудаваны пазней, як і двух'ярусная брама, прыкладна ў другой палове XIX стагоддзя.

Вядома ж, тут знаходзіцца і касцёл. Ён узнік у пачатку нашага стагоддзя, у 1903 годзе, стыль — неаготыка. Сапраўды гатычны выгляд яму надаюць высокія вокны, нішы, унутры стральчатыя скляпенні. Стральчатая арка-партал мае наверсе падобнае да ружы акно.

Ракаў вядомы сваімі майстрамі — ганчарамі, якія выраблялі тут прыгожы посуд з гліны, аздоблены раслінным арнаментам, а таксама кафлю, дзіцячыя цацкі, фігурныя пасудзіны. Ніводны кірмаш у канцы мінулага — пачатку XX стагоддзя не праходзіў без ракаўскіх вырабаў.

У Ракаве захавалася пабудаваная ў другой палове XIX стагоддзя капліца, якая знаходзіцца на могілках. Там жа — магіла кампазітара Міхаіла Грушвіцкага (вядомая яго кантата на словы паэмы А. Міцкевіча «Дзяды», а таксама музыка да твораў У. Сыракомлі). Гэты высокаадукаваны чалавек, які скончыў дваранскі інстытут у Вільні, а таксама вучыўся ў Пецярбургскім універсітэце, жыў свае апошнія гады ў Ракаве, дзе памёр у 1904 годзе.

Паэма «Дзяды» Адама Міцкевіча, на словы якой напісана кантата,— твор, дзе ў геніяльных вершах расказваецца пра глыбінную сувязь беларусаў з культам продкаў і пра адзін з самых арыгінальных абрадаў іх памінання, які адбываўся 3-4 разы на год. Галоўнымі былі «Дзяды змітраўскія» (асяніны). Гатавалі святочныя стравы, якія пакідалі і памерлым, таксама на Радаўніцу і перад Масленіцай і Сёмухай, сярод гэтых страў галоўнай была куцця, якая звычайна варылася з цэлых зярнят, што сімвалізавала вечнасць і несмяротнасць жыцця. Нездарма да хлеба ў беларусаў асабліва паважлівае, нават трапяткое пачуццё: тут добра ведаюць цану кавалку хлеба. Са старажытнасці, напрыклад, вядома мноства абрадаў, якімі суправаджаўся ўвесь пасяўны цыкл — аж да збору ўраджаю. Асабліва паэтычныя «дажынкі». Яны праходзяць па-рознаму. Адзін з абрадаў такі: трэба пакінуць на полі колькі нязжатых каласоў, абвязаць іх чырвонаю стужкай. Каля такога «снапа» клалі хлеб-соль, спявалі розныя жніўныя песні, прысвечаныя Жыценю, гаспадару поля, які быццам бы знойдзе ў гэтым снапе сваё прыстанішча. Гэты абрад, адзін з самых старажытных, называецца «завіванне барады».