Вольга Іпатава - Паміж Масквой і Варшавай

Але і пасля пахавання ён не мог забыць Барбару. Вось чаму, паводле легендаў, і вырашыў выклікаць яе цень у Нясвіжы, ва ўладаннях братоў нябожчыцы — Мікалая Рудога і Мікалая Чорнага. Мікалай Чорны стаў асабліва блізкім для караля, шмат садзейнічаў таму, каб Вялікае княства Літоўскае набыло самастойнасць, а таксама дапамагаў кнігадрукаванню (нагадаем, што ў тыя часы дзяржаўнай мовай княства была беларуская).

Паводле легендаў, дапамагчы каралю зноў убачыць каханую вызваўся сам славуты чарнакніжнік Твардоўскі. Толькі папярэдзіў, каб Жыгімонт Аўгуст не дакранаўся да ценю. Аднак, калі ў выніку чарадзейных маніпуляцый цень Барбары ў белым адзенні з'явіўся перад імі, Жыгімонт Аўгуст кінуўся да яго... Раздаўся выбух, усё знікла — але з таго часу прывід Чорнай Дамы нібыта блукае па начах у Нясвіжскім палацы і толькі пад раніцу вяртаецца ў вялізныя падзямеллі, якія і дасюль не даследаваны археолагамі. Кажуць, што ў час вайны, пабачыўшы ў парку чорную постаць, нямецкія вартавыя з крыкам «Шварцэ фрау» стралялі ў тым кірунку.

Але іншая легенда пра Чорную Даму гаворыць, што гэта прывід князёўны Марысі, якая закахалася ў простага конюха. I хаця прыгожым і дасціпным быў той хлопец, але гордыя Радзівілы не маглі дапусціць такой ганьбы. Хлопца засеклі да смерці, а князёўна ад гора і адчаю выкінулася з высокай вежы і з таго часу вечна блукае сярод экзатычных дрэваў парку, дзе нават сёння ёсць крыніца Марысі, якая так і называецца «Марысіны слёзы».

Як бы там ні было, але ў вялікіх свету гэтага тыя ж пакуты праз каханне, тая ж чырвоная кроў у жылах, і ў палацы няшчасце і адзінота — тыя ж...

Яшчэ пра адну выдатную жанчыну, якая некалі жыла тут, варта ўспомніць, хаця паходзіла яна з роду Вішнявецкіх, а, выйшаўшы замуж за Міхала Казіміра Радзівіла (Рыбаньку), увайшла пад гэтым імем у гісторыю Беларусі і Польшчы.

Уршуля Францішка Радзівіл была не толькі жонкай магутнага магната. Яна пісала п'есы, і першы яе твор «Дасціпнае каханне», што ўбачыў свет у Альбе пад Нясвіжам у 1746 годзе, быў напісаны ў форме камедыі-пастаралі з песнямі і танцамі, дзе бралі ўдзел прыгонныя сяляне. Гэта была унікальная з'ява — драматычны балет і тэатр у Нясвіжы, якія дзейнічалі амаль трыццаць тры гады. Дарэчы, менавіта беларускія майстры танца залажылі асновы польскага балета, пра што піша ў кнізе «Тэатральная культура Беларусі XVIII стагоддзя» Г. Барышаў: «Гісторыя распарадзілася так, што «Таварыства танцаўшчыкоў яго каралеўскай вялікасці» ў Варшаве было сфармавана з выпускнікоў балетных школ Гродна і Слоніма — прыгонных беларускіх танцоўшчыкаў». Балетная трупа графа Зорыча са Шклова ў поўным складзе была вывезена ў Санкт-Пецярбург і выступала ў сталічным балеце, даўшы яму такія славутыя імёны, як К. Азарэвічава і К. Буткевіч... А Сімяон Полацкі ўвогуле стаў пачынальнікам рускага школьнага тэатра з часу напісання ім «Камедыі-прытчы аб блудным сыне».

Уршуля Францішка Радзівіл была тонкай і далікатнай натурай, і тэма яе п'ес амаль аднолькавая — каханне, ашуканства, сардэчныя пачуцці занядбанай мужам жанчыны, адзінота душы. I, можа таму, што гэтыя тэмы — вечныя, яе п'есы засталіся ў гісторыі тэатра і нашай культуры, а яе імя прыдало яшчэ болей бляску роду Радзівілаў.

Нагадаем, што ў часы Уршулі род Вішнявецкіх верна служыў польскай ідэі, а між тым, як і многія магнацкія і шляхецкія роды, пачынаўся ён як паборнік праваслаўя і —т часта — самастойнасці Вялікага княства і тым самым беларускай ідэі. Лічыцца, што прозвішча Вішнявецкіх ён атрымаў ад назвы замка Вішняўца, заснаванага, паводле няпэўных дадзеных, праўнукам сына Альгерда Карыбута-Дзмітрыя Салтанам. Прысягаючы ў 1569 годзе на унію, староста жытамірскі Канстанцін ад імя валынскіх магнатаў прасіў не змушаць іх да перамены веры. Брат яго, Дзмітрый, герой шматлікіх народных песняў, змагаўся з татарамі і атрымаў ад іх мянушку Байды. Так што да часу сватання Міхала Казіміра Радзівіла да дачкі кракаўскага ваяводы род гэты змог узвысіцца і стаць славутым.

Цікава, што знаёмства маладых людзей было не зусім звычайным. Міхал Казімір сам захацеў пазнаёміцца з дзяўчынай, пра прыгажосць якой чуў даўно. Але, прыехаўшы ў госці да Вішнявецкіх, ён напачатку быў расчараваны: Уршуля, якая сядзела на другім канцы стала, падалася яму надта непрыгожай. Але раніцай усё змянілася. Яму параілі наведаць князёўну, і ён пайшоў да яе ў спальню (тады такія візіты былі звычайнымі, і вечарам, разам з іншымі, ён ужо быў там). Але на гэты раз Уршуля Францішка была адна і, уся ў белым, малілася, стоячы на каленях ля ложка. Побач ляжаў французскі малітоўнік, і калі жаніх узяў яго (нячутна падышоўшы) і раскрыў, то адразу прачытаў: «Завяршы тое, што пачаў, я дапамагу табе». Гэта надзвычай узрушыла яго і падалося прароцтвам. Да таго ж, цяпер ён добра разгледзеў дзяўчыну і ўбачыў, што сваю добрую славу яна заслугоўвае.