Вольга Іпатава - За морам Хвалынскім

Той азірнуўся, шэптам параіўся са сваімі, пасля сказаў праз талмача-перакладчыка, каб Куземка прайшоўся далей па беразе, бо не можа ён без згоды князя на вачах ва ўсіх забраць ягонага раба, а грабцы на караблі патрэбныя...

Куземка так i зрабіў, i за паваротам забралі яго карабельшчыкі — мокрага, задыханага, калі ён падплываў да карабля ажно на сярэдзіну хуткай Друці.

Імкліва нанесла вада Куземку ўдаль, у невядомы, але такі прывабны свет, адкуль ён павінен вярнуцца пасталелым, разгадаўшы многія кавальскія сакрэты, асабліва ж — таямніцу жалеза. Ён верыў у гэта, калі шаптаў дзедаву замову, якая рыхтавалася стаць для яго явай:

«Ты, воран мудры, ляці да мора Хвалынскага, заклюй змея вогненнага, дастань ключ той сяміпудовы...»

Апавяданне

Доўга ў той вечар гудзела зямля пад капытамі коней, i ў мястэчку Фрайбург не бачна было жыхароў, толькі цікаўная дзятва, як заўсёды, цікавала за воінамі-чужынцамі. Незнаемая на ix была апратка, шанкі, боты, толькі мячы былі сходныя з тутэйшымі, але не было на тых мячах i зброі звыклых надпісаў «Пі кроў». I той-сёй з падлеткаў-хлапчукоў зняважліва казаў:

— Ix жа біць лёгка, у ix жа няма жалезных латаў, як у нашых рыцараў!

— Чаму ж яны дайшлі ажно дасюль, а пастар у кірсе казаў, што нашы рыцары непераможныя?

— Таму што, як кажа стары Фрыд, яны абцяжарылі сябе чужым багаццем i ўжо змагаюцца не дзеля славы, а дзеля дабра!

Таму, хто гэта сказаў, бліжэйшы сусед, Ганс, уляпіў добрую поўху:

— Не гань нашых псоў-рыцараў!

I той, плачучы, найшоў, трымаючыся за шчаку, бо i другія хланчукі надавалі яму кухталёў:

— Нашы рыцары лепшыя ў свеце!

Але яны змоўклі, калі міма ix праехаў статны, высачэзны воін у тонкай сталёвай кальчузе, з адкрытай галавой; i конь над ім быў такі ж магутны, нетаропкі. I падалося падлеткам, што быў гэты воій якраз падобны да харугвы, якую везлі наперадзе яго,— там такі ж коннік, толькі з паднятым мячом, i ахутаны конь ззаду белым ядвабам.

Яны пабеглі за ім, трымаючыся наводдаль, таму што па тым, як абыходзіліся з ім воі, зразумелі, што едзе военачальнік.

Раптам коннікі спыніліся. Вуліцу пераходзіла згорбленая старая ў дзівосным адзенні — у блакітным плашчы, завязаным спераду стужкамі, у чорнай авечай шапцы, падбітай белым кашэчым мехам. У руцэ быў кій з меднай булдавешкай, а на поясе вісеў старадаўні выцерты кашэль.

Пасярэдзіне вуліцы яна стала. Воіны кінуліся, каб адпіхнуць яе з дарогі, але военачальнік падняў руку:

— Не чапайце, хай адпачне!

— Ён i праўда магутны рыцар, калі не баіцца старой Гудруны!

— Яна ўжо старая, нічога яна не зробіць, ды яшчэ i чуземцу!

Але i яго абсмяялі, таму што ведаў кожны ў мястэчку, што старая Гудруна можа бачыць будучае, а часцяком i вылечвае цяжкахворых, толькі трэба доўга прасіць яе. вяртацца, калі выганяе. Не любіць чараўніца паказваць сваю сілу, дый то сказаць — даўно б выгналі яе з хрысціянскага селішча, каб не высокае заступніцтва самога караля. Шапталіся, што вярнула яна жыццё ягонай любімай жонцы i даказала, што не чорнаю магіяй валодае, а белай, i ніякай шкоды няма ад яе, а ёсць адна карысць. У мястэчку ж прыстала яна да сям'і мясцовага каваля, але апошнім часам не выходзіла на вуліцу.

У вокны асцярожна глядзелі мясцовыя. Старая падняла галаву, яе вочы, нечакана вострыя, жвавыя на шэрым, як бы змытым твары, успыхнулі:

— Ты ўважыў маю старасць... Я табе адплачу!

Дружыннікі, не зразумеўшы, пераглянуліся, але воін

пераклаў ім словы дзіўнай прахожай. Яна закульгала далей, ужо амаль бясплотная, як здань, i схавалася ў недалёкім доме. A хлапчукі яшчэ доўга сачылі, як сустракала сям'я войта нечаканых гасцей, як цвёрдым, упэўненым крокам увайшоў у дом статны воін у кальчузе i як бялявая Грэтхен, дачка войта, сама збегала ў сад i нарэзала букет пышных белых кветак.

I залунала над мястэчкам грознае імя: «Давыд Гарадзенскі!»

Гэта ён, зяць магутнага Гедыміна, славуты военачальнік, вадзіў два гады назад войска Вялікага княства Літоўскага на Мазовію, ён з войскам дапамагаў Пскову супраць крыжакоў, ён вадзіў гарадзенцаў на Прусію. Былі ў мястэчку i тыя, хто памятаў небывалы, жорсткі разгром германцаў пад Новагародкам — адзін з ix, аднаногі Вілі, некалі кумільгом каціўся са страшных тамтэйшых круч...

Вось чаму назаўтра, нягледзячы на страх, многа народу тоўпілася ля прыгожага, з чырвоным дахам доміка войта. Ведалі, што Давыд дазволіў войску дзень адначыць тут перад Брандэнбургам, a назаўтра раніцай адпраўляецца яно далей. Аднаногі Вілі, калі пабачыў Давыда, які выйшаў на стайню, каб самому пакарміць каня, расхваляваўся і, скачучы на драўлянай кульці, усхвалявана крычаў: