Вольга Іпатава - Прадыслава

Аднекуль збоку пачулася песня. Яна ўсё шырылася, і вось ужо бліснула святло. Некалькі крокаў — і дзяўчаты выйшлі на шырокую лясную прагаліну. Ярка гарэла вогнініча, пастрэльвала вугольчыкамі. Дзяўчаты ў саматканых андараках, зрэбных кашулях з металічнымі недарагімі грыўнямі на шыях і хлопцы ў вышытых кашулях вадзілі вакол яго карагод. Брачыслава спынілася.

— Падыдзем? — слыталася, і было відаць, што яна прагне быць там.

— Ідзі адна, я пагляджу адсюль.

Прадыславу балюча ўкалола тое, што тут, у лесе, дзяўчына гаварыла з ёй, нібы з раўнёю. Але тая, здаецца, не чула. Пырхнула птушкай да вогнішча. Прадыслава прысела на сухі невысокі пянёк. Некалькі дрэў засланялі яе ад чужых вачэй, а сама яна бачыла ўсіх, хто быў на прагаліне. Дзівілася яна, якія вясёлыя, адкрытыя твары ў іх! Няма ні страху, ні прыніжанасці. Гэта таму, што тут яны — гаспадары, тут ніхто іх не абражае, не гоніць.

І Брачыслава з імі. Расчырванелася. Трымае яе за руку нейкі хлопец, а ў яе ўсмешка з вуснаў не сыходзіць. А як спявае! I песні тут зусім другія, чым дома, імклівыя, жартоўныя. Ад іх і самой спяваць хочацца і бегаць тут, ля вогнішча, і скакаць. Ну які тут грэх? Проста весяляцца людзі. Вунь высокі, цыбаты чалавек так смешна, па-жураўлінаму раскінуў ногі і рукі, скачучы цераз полымя. Дзяўчына, забыўшыся пра ўсё, звонка засмяялася. I здрыганулася ад нечаканасці — перад ёй стаяў Раман. Чырвоныя водбліскі агню клаліся на ягоны твар. Радасць, неўтаймаваная дзіцячая радасць была на ім.

— Вось добра, што свята... І ты тут!

— Паганскія ігрышчы святая царква забараняе,— упарта сказала Прадыслава, апусціўшы галаву, каб не бачыць гэтай ягонай радасці.

— Паганскія? Дурненькая ты. Гэта ў вашай царкве сумна, ні радасці там, ні цеплаты. Нашы багі добрыя, таму што яны не на небе, а на зямлі жывуць. Разам з намі. Пойдзем, я табе пакажу іх.

Не чакаючы адказу, узяў яе за руку. I дзіўна было Прадыславе, што яе, княжацкую дачку, вядзе, як раўню, за сабой просты чалавек. Але самае нязвыклае, ад чаго кружылася галава, было тое, што ёй невыказна добра і трывожна з гэтым русавалосым хлопцам у лапцях.

А ён ішоў па лесс, нібы гаспадар. Прыгінаў галіны, дакранаючыся да іх, нібы да жывых. I Прадыславе ўжо зусім не страшна была цемра, яна ішла побач з Раманам, і сном — доўгім, трапяткім сном — здаваўся дотык дужага гарачага пляча. Нібы ўсё гэта ўжо было з ёй калісьці — дзе, як? У сне ці другім жыцці?

«Можа, я ніколі не нараджалася і ніколі не памірала, была заўсёды — як гэтыя яліны, як гэты маладзік?»

Вузкая сцяжынка прывяла іх да Дзвіны. I яны сталі проста над абрывам. Над імі вісеў маладзік — ён ужо быў невялікі, як сярэбраная грыўня, і казачна-прыгожымі здаваліся ў яго святле зямля і лес. Унізе блішчала і пералівалася, як дарагая плашчаніца, волная роўнядзь.

— Тут недзе жыве мая знаёмая русалка,— шапнуў Раман. I, нібы ў пацвярджэнне гэтага, ціхі плёскат пачуўся ў рацэ. — Яна заўсёды падганяе да мяне рыбін. Яна добрая. Калі плаваю — жартуе. Пырскае з-за кустоў. Але хутка іхні дзень, адсвяткуюць яго — і канец гульням іхнім. Пачнуць з дрэў падаць.

— I што ж яны, забіваюцца?

— Напэўна ж, бо нават спяваюць тады:

— Шкада яе, тваёй русалкі.

— Нічога. Яна вясной зноў ажыве. Прыйдзе на старое месца.

— А вунь там, пад старым дубам, жыве лясун. Ён насмешнік, але, калі пакінеш яму арэхаў у дупле, ніколі не кране. Чуеш — ён гаворыць елкам, каб яны цябе не калолі. Прадыславе здавалася — яна сапраўды чуе невыразны шэпт. Яна раптоўна паверыла Раману, гэтай сярэбранай ночы. Тут гаварылі дрэвы, густа, да дурману, пахла хвояй і жылі добрыя, незвычайныя істоты, пра якія — Прадыслава цяпер помніла гэта — казала ёй бабка Рагнеда. Бабка так і не стала сапраўднай хрысціянкай. Яна хадзіла ў хорам, але ў цераме стаялі не іконы, а драўляны бог Сварог, маленькі і пачарнелы ад часу. На покуце віселі нейкія травы, і пахла гэтак жа, як і цяпер, у начным лесе. I міжволі ў памяці Прадыславы паўстала даўняе: яна з парэзаным пальцам прыбегла да бабулі, а тая, схіліўшыся, шэпча над ёй чараўнічыя словы:

— Русалкі-сястрыцы, дайце кропельку вадзіцы, загаіце рану Прадыславе-дзявіцы. А я бяду па глыбокую ваду адвяду...

Яна раптам паўтарыла іх услых. А Раман узрадаваўся. Вочы яго засвяціліся.

— Бачыш, і ты ж вырасла з гэтай зямлі. Ты — наша. Людзі кажуць, што продак твой —- вялікі Усяслаў — ад варажбы нарадзіўся. I гэта кроў у табе загаварыла словамі старымі.