Вольга Іпатава - Прадыслава

— Была ля Дзвіны...

Прадыслава не глядзіць у матчыны вочы. Шаўковай хусцінкай абцірае твар. А ногі ўсё такія ж цяжкія, нібы і не ейныя.

— Малодшая князёўна сёння бацьку гаварыла: «Калі ж Прадыславу за Рамана выдаваць будзем?» — Лада, не паднімаючыся з каленяў, усё трэ матчыны ногі, і тая адгукаецца стогнам:

— Бацьку! Князю Георгію!

Жах ахоплівае Прадыславу. Галава ў яе кружыцца, ногі падкасіліся, і, убачыўшы, як паўздзейнічалі на дачку гэтыя словы, княгіня спяшаецца:

— Не, ён не зразумеў, пра што кажа Градыслава! Спяшаўся на паляванне, прапусціў міма вушэй. Але затое мы пра ўсё дазналіся. Што мне казаць табе, дачушка? Недастойна гэта княжацкай дачкі...

Прадыслава ўпершыню паднімае вочы.

— Усіх нас Бог зрабіў роўнымі, мама. I смерд, і князь — усе стаяць на Страшным Судзе аднолькава, нікому няма перавагі.

— Але... нашто тады мы, князі? Чаму так на гэтым свеце зроблена? Значыць, нам дадзена болей, чым смердам, з нас болей і спытаецца...

Прачнулася Градыслава, саслізнула з лавы, падбегла да старэйшай сястры, абняла яе.

— Я не ведала, што трэба было спачатку ў цябе запытацца... — зашчабятала вінавата.

Ах, малое птушаня! Хіба яна ведала, што нарабіла сваімі словамі? I калі толькі высачыла сваімі цікаўнымі вочкамі, паперадзе чалядніц і грыдняў? Лада як прачытала ейныя думкі, голасней запрычытала перад княгіняй:

— Забі мяне, уладарка, за тое, што я нічога не бачыла! У галаву мне не прыходзіла, што старэйшая князёўна, такая разумная, такая вучоная, да смерда...

— Сціхні! —Княгіня гнеўна штурханула пакаёўку, так што тая ажно пахіснулася. — Каб я болей ніводнага слова пра гэта не чула! Іначай...

Лада сцялася, змоўкла, ажно сцепанулася, нібыта па ёй хвастанулі лазінай.

— Ты любіш Прадыславу? — запыталася княгіня ў малодшай дачкі.

— Люблю! — прыціснулася тая ўсім сваім маленькім цельцам да сястры.

— Тады... тады пакляніся вось тут, перад абразом, што ты ніколі, нідзе...

— А калі яна зноў пойдзе... туды, да смердаў? — наіўна здзівілася дзяўчынка.

— Яна не пойдзе больш ніколі.

— Матуля! — ускінулася Прадыслава.

— Не, мая разумная дачушка, не перапыняй. Няўжо ты ніколі не думала пра тое, чым заплаціць гэты... гэты смерд за тое, што насмеліўся кахаць цябе? Бачу, што ні аб чым не думала...

Прадыслава глядзела на маці. Яна ведала, што Раман — у поўнай уладзе бацькі, але пачуццё туманіла голаў, і думкі пра тое, чым усё абернецца, яна адганяла. Але маці жорстка і проста дадала:

— Яго заб'юць лазінамі... да смерці.

Гэта праўда. Дзяўчына здрыганулася. Яна першы раз з усёй выразнасцю адчула, якая небяспека навісла над каханым. Гэтую залацістую галаву, твар анёла з фрэскі, залье кроў, сінімі пісягамі пакрыецца цела, а пасля яно ападзе, як колас пад бязлітасным сярпом... Такое даводзілася бачыць, і не раз, аднак тады гэта былі чужыя, невядомыя людзі, і то — бегла прэч, плакала, а маці суцяшала тым, што гэтак заведзена здаўна, і не сёння мяняць жорсткія законы прымусу. I яшчэ адчула Прадыслава — ніколі не стане маці заступацца за Рамана, нават калі будзе шкадаваць яго і шкадаваць яе. I тая, як адчуўшы даччыны думкі, дадала:

— I гэта смерць будзе на табе, Прадыслава. I — ганьба.

Працяглае маўчанне павісла ў пакоі, толькі затрапяталася, затрымцела свечка, нібы нейчы цяжкі, злавесны подых праляцеў над ёю. Маўчала Градыслава, са спачуваннем гледзячы на старэйшую сястру, сцішылася ля ног княгіні Лада, а сама княгіня зажмурылася — можа, пабаялася, каб дачка не ўбачыла слёзы ў ейных вачах? Але Прадыслава не глядзела на яе, яна не спускала вачэй са свечкі. А там, у полымі, як згаралі, адна за адной, светлыя, бесклапотныя карціны гэтага лета. I тады яна асунулася ўніз, каб не бачыць полымя, каб не згарала самае дарагое для яе…

Прадыслава зноў выйшла да Дзвіны. Але цяпер, на світанні, рака была іншая, чым некалькі гадзін назад, калі Прадыслава вярталася ад Рамана. Клубы белага туману віліся над чорнаю халоднай паверхняю, якая паступова святлела, рабілася сіняй; і туман павольна асядаў у нізіне, апаўшы на дол буйнымі кроплямі расы. Імкліва несла рака свае шырокае гнуткае цела, бясшумна слізгацела паміж хмызняку і гонкіх соснаў, што раслі на пясчаных берагах. Не адчуваючы холаду, Прадыслава прысела на шурпаты камень, што ляжаў над самым абрывам. Яе пантофлікі і падол прамоклі ад расы, але твар гарэў

Толькі што гаварыла з маці, а здаецца, што прайшлі вякі. Калі яна ачуняла, маці паклала яе на спальную лаву, падвярнула коўдру. I выйшла. А яна, хаця і дрыжалі рукі і слабасць агортвала цела, пе магла ляжаць. Здалося ёй, што ў святліцы духата...