Вольга Іпатава - Прадыслава

А інакш нельга ў гэтым злосным, несправядлівым свеце. Вось бацька — як яму хочацца пры яе дапамозе дабіцца нечага свайго! Збавіць яе ў больш-менш прыстойныя рукі. А не захоча сама — прымусяць. Гордая Рагнеда не захацела аднойчы разуць свайго нарачонага — прымусілі. I яе змогуць. Мячом адваююць — і, як Рагнеду, у далёкія кіеўскія землі памчаць. Усё змогуць — аж пакуль не скіне яна з сябе ўсе зямныя ланцуі і. I ўсё ж якая іронія лёсу — іменна цяпер, калі яна, хоць на імгненне, адчула непаўторную прывабнасць таго, што людзі называюць каханнем, ёй трэба развітацца з ім...

Прадыслава ўстала, доўгім позіркам абвяла ваколіцу. Злева, за паваротам, пачыналіся крывыя полацкія вуліцы. Справа, ля самага берага, вілася вузкая сцяжынка. Калі ісці па ёй гадзіны са дзве — можна было як найкарацей прыйсці да Прэабражэнскага манастыра. Невысокі, са старымі з бярвенняў сенцамі, ён быў добра знаёмы дзяўчыне. Жонка Рамана Усяславіча, яе цётка, была там ігуменняй. Прадыслава часта хадзіла туды і любіла прапахлыя ладанам кялейкі, строгую ўдумлівую цішыню і нейкую асаблівую мудрасць гэтага манастыра. «Вось там яна можа знайсці спакой, навучыцца цішыні і развазе. Там яна зможа стаць незалежнай, і ніякія зямныя турботы не змогуць крануць яе душу».

Яна рашуча пачала спускацца з высокага абрыва...

Залатымі свечамі стаялі ля цёмна-зялёных ялін асінкі, бесперапынна дрыжалі-трымцелі пад ветрам — яшчэ цёплым, але ўжо з адчувальнымі струменямі холаду, які ішоў з далёкіх паўночных краін, дзе жыве бог маразоў Зюзя са сваёй ледзяной паліцай. Шэра-ружовае каменне, з якога быў складзены падмурак манастырскай будыніны, час ад часу выблісквала зіхоткімі іскрынкамі слюды. Ігумення, побач з якою ішла Прадыслава, рухалася павольна, абвіслыя шчокі яе былі пакрытыя зморшчынамі, нібы танюткія барозны ад пралітых слёз.

— Дзіця маё, свет сапраўды жорсткі,— гаварыла яна, і тонкія пальцы яе, пераплеценыя перад грудзямі, нібы яна, нават ідучы, аберагала сябе ад усялякіх нечаканасцей, нервова ўздрыгвалі. — Але ж ты такая маладая, прыгожая. Ды і бацька твой можа ўзлавацца на мяне, а табе вядома, што княжацкі гнеў горш за лютага звера.

— Любая цётухна, бацька не асмеліцца пярэчыць майму пострыгу — куды ні зірні, усюды свет Хрыстовы дасягае, і язычнікі ўпотай робяць трэбы. Вялікі гэта гонар для любой сям'і, калі нехта з дзяцей ідзе ў манастыр заступацца за родных людзей перад Госпадам.

— Але ці толькі гэта прывяло цябе да мяне, пляменніца? Хаця і спавядалася ты перад айцом Нікіфарам, але непарушная таямніца споведзі, і не ведаю я, ці ўсю праўду кажаш ты мне. Нешта гняце цябе, дзяўчына. Пра тое, чым поўніцца сэрца, лепей раскажы зараз.

Спынілася Прадыслава, угледзелася ў жоўты, ацёчны твар ігуменні. Зусім ціха запыталася:

— Скажы мне, ці любіла ты каго, апроч князя Рамана? Ды і яго — як кахала? Спакойна і ласкава ці ліхаманкава, нібы навалілася на цябе хвароба, Трасца, і не дае спачыну?

Мацней, уладарней прашалясцеў над імі вецер, пасыпалася жоўтае лісце на чорныя покрывы дзвюх жанчын. Старэйшая падышла да бярозы, абняла каржакаваты, дзе-нідзе з белай атласістай бяростай ствол, прыціснулася зачырванелай шчакой да яго. Глуха прагаварьша:

— Расказвай усё, Прадыслава...

А калі, уткнуўшыся ў яе падол, скончыла дзяўчына сваю споведзь, спачувальна пагладзіла, пляменніцу па галаве.

— Калі ты перамагла сябе, калі так рашыла — што ж, прымем твой пострыг у дзень святой Ефрасінні Александрыйскай...

...Упалі на гладкую, вымытую да жаўцізны падлогу доўгія тоўстыя пасмы русых валасоў Адна мякка абкруцілася вакол рукі ігуменні. Тая таропка страсянула рукой.

...Халоднае вострае лязо каля шыі. Нізка, ля самых каленяў ігуменні — схіленая галава. Проста перад вачыма — дзірка ад сучка, там яшчэ не высахла вада, якой толькі што мылі падлогу. Бяздумна звініць у галаве. А зверху голас — затоена-радасны:

— Пастрыгаем цябе, сястра, пад іменем Ефрасінні...

Заплюшчыўшы вочы, яна злегку пагладжвала шурпатую, прыгожага карычневага колеру, кнігу, з асалодай адчуваючы, якое мноства мудрых думак тоіцца ў агромністым гоўстым фаліянце. Пяць новых кніг прывезлі ў манастыр з далёкай Візантыі. Аж пяць кніг! Як баялася яна, што не давязуць іх да Полацка.

І не таму баялася, што вялікія грошы за іх заплачаны — кніга даражэй за ўсякае багацце,— а таму, што купцоў час ад часу рабаваць пачалі па Полаччыне. Раней такога не было. Слабее княства! Адным толькі ўдасца выратаваць яго — мудрасцю. Вось чаму так прагна імкнецца яна будаваць новыя школы. Колькі іх ужо? Пяць. Тут, у Сяльцы, тры і дзве ў самім Полацку: пры Сафіі і царкве Багародзіцы. Не толькі дзяўчат вучаць у іх, але і хлопцаў. Сэрца ў яе заўсёды шчыміць, калі бачыць яна, як учарашнія спалоханыя падлеткі ўпэўнена складаюць літары ў мудрыя, павучальныя сказы, вучацца спасцігаць сябе, сваю зямлю.