Вольга Іпатава - Прадыслава

— Рэчы люд полацкій, што лепо храмы Божыі ставіш. Але ж то было не ў Полацку.

— Многа я па зямлі руськай хадзіў, многа ў майстроў вучыўся. Хвалілі яны мяне, гаспадзіне.

— Не гадзіцца гардыню вялікую мець. Госпад любіць смірэнне і пакору. — I, памаўчаўшы, дадаў: — Паклікалі мы цябе з сястрой Ефрасінняй, каб спытаць — а ці возьмешся пабудаваць такі храм, каб быў не горш за святую Сафію?

Недавер чуўся ў яго голасе. Іаан не ведаў — толькі што скончылася доўгая размова паміж епіскапам і Ефрасінняй. Апошні раз спрабаваў угаварыць той гордую ігуменню, каб запрасіла яна будаваць храм каго-небудзь з лепшых візантыйскіх майстроў. Не верыў ён, што дзеля такое справы можна знайсці тутэйшага чалавека. Праўда, епіскап ведаў, што Ефрасіння знарок ездзіла ў Бельчыцы, каб паглядзець на работу Іаана. Але ж там была драўляная царква Парасксвы-Пятніцы, а тут... І выгляд у гэтага смерда не надта ўжо самавіты — цыбаты, з маленькімі шэрымі вочкамі і шырокім кірпатым носам.

I ён пачаў распытваць Іаана:

— Ну добра, пастараешся. Але ж ты ведаеш, сыне мой: для гэтага вялікі талент патрэбны. Што, калі не зробіш усё як след?

Майстар падняў галаву. Ціхі быў у яго голас:

— Ну што ж. Можаш тады мяне, гаспадзіне, за раба паганым полаўцам аддаць.

Епіскап нахмурыўся. Дзёрзка і непаслухмяна адказвае яму смерд. Ён павярнуўся да Ефрасінні. Вось і яна — ціхманая, здаецца. Самая верная дачка царквы. I разумная, і пакорная. Але, калі захоча на сваім паставіць,— так будзе цябе пераконваць, што і не знойдзеш, як адказаць. Ад Бога ў яе такі дар, і не трэба папракаць яе. Ды каб не спрачацца.са смердам, сказаў ігуменні па-грэчаску:

— Растлумач неразумнаму. сястра, што не ўмешваецца царква ў справы людскія. Караць яго — не наша справа. Калі што не так зробіць — толькі сабе ганьбу і прынясе.

I, ткнуўшы прапахлую ладанам руку ў твар Іаану, развітаўся з ігуменняй і, незадаволены, пайшоў прэч.

— Хачу паслухаць, як мяркуеш ты пабудаваць царкву? — рукой паказаўшы, каб сеў, спытала ігумення. Голас у яе быў мяккі, твар — прыязны. Іаан раптам сумеўся.

Няўжо гэта праўда, што сядзіць ён побач з самой Ефрасінняй Полацкай? Яе славяць ва ўсім горадзе: багатыя — за мудрасць, бедныя — за спагаду і дабрату. Не раз чуў Іаан, як маліліся за яе людзі. Кожны ў горадзе ведаў, што ў манастыр пайшла яна зусім маладзенькай. Цётка-ігумення схавала яе там ад бацькі. I, як ні лютаваў той, спрабуючы вярнуць дачку дадому,— усё роўна выпрасіла тая дазволу ў спіскапа жыць пры саборнай Сафійскай царкве. Дзень і ноч перапісвала яна кнігі, якія потым прадаваў манастыр, а грошы аддавала жабракам. А калі, астыўшы, пабудаваў ёй бацька туг, у Сяльцы, манастыр,— перайшла ў яго, і з таго часу ідуць сюды ўсе, пакрыўджаныя жыццём, знаходзяць прытулак у яго драўляных сценах. Грамаце вучацца, і слава вялікая ідзе пра манастыр.

Чамусьці здавалася яму, што даўно тое было, і Ефрасіння бачылася маршчыністай, сівой. А яна — маладая. Прыгажэйшая за ўсіх, каго ён бачыў. Вочы вялізныя, цёмныя, задуменныя. Нібы і сапраўды нясе яна на сабе цяжкі цяжар граху людскога.

Маўчыць Іаан. А яна ласкава распытвае:

— Пэўна, падумаць яшчэ табе трэба, Іаан? Схамянуўся ён.

— Даўно я ў сэрцы храм каменны выношваю, ды не давалі мне пакуль самому да яго падступіцца. А да цябе ішоў — ведаў, нашто клічаш. Дык вось, паглядзі.

Ён дастаў з-за пазухі маленькі, са шчапы зроблены храм. Ефрасіння пільна ўглядалася ў яго.

— Але ён жа не падобны на храм святой Сафіі!

— Так, бо той храм царгародцы будавалі. Ды дзе ты бачыла ў нас барабаны гэтыя ды кубы? У нас вяршыні ўсюды, як шаты, а сама царква, як піраміда, стройная. Увысь цягнецца.

— Тое, што добра ў дрэве, не падыходзіць да каменя.

— Няўжо мы будзем увесь свой век за чужымі цягнуцца? На зямлі нашай столькі ўмельцаў! Загадай — і камень у іхніх руках заспявае.

Ён, забыўшыся, гаварыў з ёй, як з раўнёй. Аднаго баяўся: каб не перадумала Ефрасіння. А яна асцярожна ўзяла маленькі храм з яго рук на сваю тонкую, вузкую далонь, залюбавалася цацкай. Вочы яе ўспыхнулі, і ўся яна нібы вырасла.

— Ну што ж. Будуй храм, Іаанс, дзеля хвалы Божай!

— I дзеля хвалы пашай зямлі! — вырвалася ў Іаана. Твар яе нечакана стаў бледны, замкнены.

— Што ты ведаеш пра зямлю сваю? — сказала раўнадушна, але з затоенаю горыччу. Іаан жа не захацеў верыць гэтаму раўнадушшу. Толькі што вочы яе гарэлі страснасцю і верай, і раптам... Чамусьці балюча ўкалолі яго гэтыя словы.

— Чаму ж не ведаю? Было некалі княства наша магутнае і вялікае. А зараз — і Віцебскі, і Мінскі, і Гарадоцкі ўдзел адпалі.