Вольга Іпатава - Прадыслава

— Ну што ты? Рашылася нарэшце?

Звеніслава закрыла твар рукамі. Тонкія, далікатныя пальчыкі з дарагімі пярсцёнкамі. Твар — белы з румянкам, вочы — вялікія, сінія-сінія, вусны — як вішні. Здаецца, так і пырснуць гарачай маладой крывёй. Дачка вялікага князя Барыса — супакой, Божа, яго грэшную душу! —стрыечная сястра, якую выглядалі сваты са многіх хрысціянскіх краін. Хто яна сёння? Бацька памёр, Полацк захоплены кіеўскімі князямі, і беспасажніцай стала вялікая князёуна. Што чакае яе? Лёс палоннай Рагнеды? Не хоча Звеніслава такой долі...

— Не адмаўляй, сястра. Я ўжо аддала ўсе грыўні і пасаг — той, што ў дарагіх каменнях,— у казну тваю. Можа, хопіць усяго гэтага, каб скончыць будаванне новай царквы.

— Я адмовіла табе, таму што нясу на душы грэх — некалі ўгаварыла на пострыг Градыславу. Радуюся ўсяму, што робіць сястра Еўдакія, бачу, як узвышаецца душа яе штодня праз пераадоленне зямнога тлену і спакусаў. Але да Бога кожны павінен прыходзіць сам. З ахвотай. З прагай аддаць яму ўсё, чым поўніцца сэрца. А ты, любая мая сястра,— ты ідзеш з гора, са злыбеды. Вось таму і правяраю цябе, час табе даю...

— Няма ў мяне часу. Толькі Вечнасць перада мною. А яе трэба заслужыць добрымі справамі. Таму я і спяшаюся, Ефрасіння...

— А блізкія твае — не будуць крыўдаваць на мяне, як крыўдаваў бацька мой на княгіню Раманаву?

— Мой бацька, на шчасце, ніколі ўжо не даведаецца, што я век свой пад чорнай расай хадзіць буду...

Сказала Звеніслава гэта горача, не падумаўшы. I асеклася, зачырванелася.

Ефрасіння маўчала. Яна зноў убачыла перад сабой няшчасныя бацькавы вочы, бараду яго, у якой заблыталіся саломіны,— у яго, такога ганарыстага! I словы ягоныя пачула: «Гора мне, дзіця маё мілае! Пашто се сатварыла і атруту душы маёй прынесла?» У яе тады зашчымела ад жалю сэрца. Захацелася кінуцца яму на шыю, супакоіць. Але нечакана ўспомнілася: бацька — і вочы забітага мужыка. А потым прыгадаліся словы адрачэння ад гэтага злоснага жорсткага свету, якія яна гаварыла, і ўласная туга пачала расплывацца, знікаць. Далёкім і чужым здаўся ёй бацька, і спакойна яна яму адказала: «Чаго вельмі смуткуеш? Маю аднаго памочніка і збавіцеля — Бога». I ён, відаць, адчуў гэту яе абыякавасць, бо нічога больш не сказаў, а, згорбіўшыся, павярнуўся і пайшоў па бездаражы, па гразкім пасля дажджу полі...

Што ж, хіба адступіцца яна сёння ад тых слоў? Хіба пашкадуе ўсё тое, што асталося за сценамі манастыра?

Не! Занадта многа сіл аддала на тым шляху, што выбрала ў маладосці. I хай нямногае яшчэ зроблена — што ж, наперадзе — цэлае жыццё.

Але раптам яна адчула страшэнную адзіноту. Выпрасталася. I хаця словы яе былі жалобныя, гучала ў іх асуджэнне і моцнае жаданне пераканаць:

— Авохці мне, адзінокай! Жывот 2свой і скарб аддаўшы Богу, не магу я сястры сэрцам да яго прывесці. Як жа ўшчуваць мне другіх? Што ад вас застанецца? Тлен і парахно зямное. А гэта перажыве і дзяцей, і ўнукаў тваіх,— яна паказала на кнігу. — Яно — Божае слова! I трэба яго несці да людзей, што ўгразлі ў грахах і цемры. Хто ж гэта, акрамя нас, зробіць? Толькі Божыя людзі валодаюць дарам дзіўным — узнёсшыся над слепатой зямной, жыццё спасцігаць і ў кнігі свае думы запісваць! — Яна гаварыла, павучаючы, як гаворыць сталы чалавек перад дзіцём. — Паглядзі на край свой. Усобіцы яго грызуць. Нішчаць. Зноў жа, Божым словам спыняць іх трэба. Не зачыняцца ў келлі сваёй я цябе заклікаю, а несці слова да людзей. Хачу, каб стала ты манашак вучыць у манастыры, які скора пабудуюць. І не бачу вакол сябе нікога, каму ўладу над душамі людскімі там можна даручыць. А іх будзе ў цябе нямала. Вялікі і моцны павінен быць новы манастыр. Улада, як змяя ядавітая, чалавека атручвае! А ты — нязлосная. Богу пойдзеш служыць — станеш свабоднай! — Яна захлыналася ад хвалявання. Усё, чым жыла свае схімніцкія гады, усё, дзеля чаго слепне, перапісваючы таўшчэзныя кнігі, укладала ў свае словы.

А сястра нечакана спытала:

— Няўжо ты ніколі не ўспамінала таго хлопца?

Ефрасіння нібы на бягу зачапілася за камень. Спынілася ад нечаканасці. Села па крэсла. Зноў маўчанне запанавала ў келлі, толькі трапятаў і пырхаў агеньчык свечкі.

Увайшла манашка Ксенія, прынесла новую свечку — вялікую, белую, і калі паставіла яе на стол, не патушыўшы старую,— успыхнулі зялёным і сінім — тавусіным, паўлінавым святлом — каменьчыкі на каштоўным абразе, і тонкія, як павуцінкі, праменьчыкі прабеглі па руках ігуменні. Яна як схамянулася. Стала чытаць на памяць — спачатку павольна, як прыпамінаючы, пасля больш энергічна: