Вольга Іпатава - Прадыслава

Пакуль ішла, вярталіся сілы. Нібы чароўныя лекі, уліваўся ў грудзі ранішні холад. У апошні час яна прывыкла да прасторы, да неба пад галавой, ужо не баялася ночы, і багі Раманавы былі вадой, зямлёй, сонцам...

Успомніла яго — і так балюча сціснула сэрца нязнаная раней туга, што ледзь стрымала крык.

Нашто тады яна пайшла з Брачыславай! Не было б той ночы — яна ніколі б і не даведалася, якім шчасцем можа быць звычайны поціск рукі, як можа кружыцца галава ад блізкасці дужага, цёплага цела. Ніколі не ведала б, колькі смутку, ласкі і пакоры бывае ў вачах у мужчыны.

Яна заўсёды была раўнадушная да лісліва-бойкіх гаворак сватоў, да тых, хто хацеў з ёй звязаць сваё жыццё. Не ў сямейным шчасці ўяўляўся лёс. Яе павінна было чакаць наперадзе нешта асаблівае, вялікае. I таму хітрыкі сватоў здаваліся пасткай, у якую хочуць яе завабіць.

Чаму ж сустрэча на пыльнай гарачай дарозе імгненна перайначыла ўсё, падхапіла і панесла па нейкай невядомай, страшнаватай, але прывабнай плыні? Прадыслава аднойчы бачыла, як пачыналася паводка: нерухомая, скаваная рака аж выгіналася — адтуль, з яе глыбіняў, узнімалася магутная неадольная сіла. Глуха патрэскваў лёд і нечакана са страшэнным грукатам зламаўся, з трэшчыны са свістам вырвалася вада, і тады, выбіўшыся на прастору, гэтая сіла пачала ламаць і крышыць усё навокал.

Такое ж пачуццё было ў яе некалькі гадзін назад, калі абдымалі яе дужыя рукі любага, калі над вухам гучалі яго шчырыя, добрыя словы.

«Ты — наша»,— сказаў ён даўно, на купальскую ноч. Напэўна, гэта так і ёсць. I цячэ ў яе крыві сок навакольных бяроз. Раптам захацелася стаць адной з іх — лёгкай, светлай. Заплятаць зялёныя косы, глядзецца ў люстраную роўнядзь Дзвіны і шаптаць каханаму ўсё, аб чым спявае душа... Каханаму... І ці не ўсё роўна, у чым ён будзе — у бліскучым дарагім каптане ці ў саматканай кашулі! Абы былі побач гэтыя вочы — сінія іскрынкі, доўгія цёмныя вейкі і мудрасць яго — спрадвечная, суровая мудрасць замшэлых старых ялін, бяздонных лясных азёр, камяністай пясчанай зямлі. Перад імі слабой і бляклай здавалася тая мудрасць, якой вучылі старыя кнігі.

Яна дастала абразок, які заўссды вісеў на шыі на доўгім залатым ланцужку. Пранікнёныя вочы Багародзіцы глянулі сй проста ў душу. Пякучы сорам апаліў Прадыславу. Як яна магла забыць усё, чаму вучылі яе?

Моц духу, які пераадольвае ўсе зямныя спакусы для таго, каб узняцца да сапраўднага разумення сутнасці жыцця? Дзе яна, гэтая моц? Страчана ў нізкім будане з яловых лапак? Ці ж гэта яна марыла атрымаць ад жыцця? Павісла натоненькім валаску паміж небам і зямлёй. Варта зварухнуцца — і абарвецца валасок. I тады грэшніца грымнецца ў самае пекла. А пекла — гэта яхідная ўсмешка дзядзькі Барыса, люты твар бацькі, кпіны і дакоры за плячыма і, нарэшце, скрываўленая Раманава спіна. Упершыню яна адчула, што не можа жыць так, як ёй хочацца, што па руках і нагах звязваюць яе зямныя законы. Яна са сваімі думкамі, са сваім разуменнем жыцця варожая ўсяму таму, чым жыла раней, і ніхто не прыме яе, ніхто не падасць руку.

Хіба што зарослы травой бераг Дзвіны, росны луг ды лес у сіняй ранішняй смузе — яны прымуць яе, абароняць. Але не тут ляжыць яе дарога, не тут...

Яна пачынала трызніць. I ўжо не заўважыла, як споўз з плячэй плашч, распляліся косы і рассыпаліся валасы.

Бела-чорная сарока, якая даўно цікавала за бліскучай залатой засцежкай, нарэшце асмялела. Яна бокам, увесь час насцярожана азіраючыся, падскочыла да каменя і дзеўбанула засцежку. Але тут жа адскочыла і з шумам паляцела прэч.

Прадыслава ачуняла, агледзелася. Там, дзе на паўнеба разгарэўся ўсход, над белай ад туманоў зямлёй выплывала сонца. Спачатку невялікі чырвоны кавалак яго прарэзаўся скрозь вогненныя палосы. Потым яшчэ і яшчэ — і раптоўна нібы хто жменяй сыпануў золата на вершаліны дрэў, на луг, што аж зазіхацеў безліччу рознакаляровых агеньчыкаў. Прадыслава стала на калені і перасохлымі вуснамі зашаптала малітву.

У думкі вяртаўся снакой. Праўда, быў ён цяжкі і халодны, як камень. I здалося, што камень гэты назаўсёды прыціснуў яе.

Сонца лашчыла плечы. Дыміўся, курэў луг. За ім ледзь былі відаць пазлацаныя крыжы Сафійскай царквы. Яна глядзела на іх.

«Мне хацелася калісьці стаць бессмяротнай. Хацелася вялікіх спраў, подзвігаў— думала яна, стоячы на каленях. — Што ж, хіба гэтае жаданне знікла? Так, але толькі на імгненне. Я рыхтавала сябе з маладых гадоў да служэння вышэйшаму, што ёсць на зямлі,— Богу. Гэта тое, дзеля чаго я жыву. I калі мне зараз цяжка — значыць, сапраўды нялёгка развітвацца са спакусамі жыцця. Але інакш я ніколі не змагу ўзнесціся духам над шэрай будзённасцю зямных спраў Тым вышэй будзе маё адрачэнне ад зямнога. Так, толькі адрачэнне...»