Вольга Іпатава - Прадыслава

Сонца сляпіла ёй вочы. Яна трохі адсунулася ў цень, бліжэй да бярозы, і адразу нешта ўкалола яе ў руку. Асот. Яна з памаганнем зламала сцяблінку і грэбліва адкінула яе. А потым зноў заплюшчыла вочы. I нібы ўбачыла тое, што было для яе самае дарагое,— кнігі... Вялізныя, цяжкія. Некаторыя нават падняць адной немагчыма. Яе рана навучылі чытаць і пісаць, але і дасюль помніцца, якімі мяккімі і трапяткімі рабіліся жоўтыя рукі Агнесы, калі яна гартала тоўстыя пергаментныя старонкі з дзіўнымі значкамі — літарамі. А потым гэтыя значкі перасталі быць для яе незразумелымі, ды ўсё роўна захавалася ў душы таямнічасць, з якой яна сама ўпершыню дакранулася да кнігі.

Вось і зараз у яе святліцы ляжыць актоіх, дзе ёсць вершы Грыгорыя Назіанзіна і Іаана Дамаскіна. Гучныя радкі іх, нібы на крыллях, нясуць у незвьгчайны свет...

Забыўшыся пра ўсё, яна не пачула крокаў. Здрыганулася ад нечага голасу, расплюшчыла вочы і борзда ўсхапілася з травы.

Высокі хлопец у расхрыстанай палатнянай кашулі стаяў перад ёю. Яна імгненна ўгледзела яго русыя з залацістым адлівам валасы, шырокія плечы, босыя ногі, якія патаналі ў густым цёплым пыле. Сустрэла яго позірк. I — сумелася. Вылецелі з галавы ўсе ганарлівыя словы, якія хацела сказаць смерду княжацкая дачка. Столькі юначай шчырасці і захаплення было ў яго твары — мужным, але яшчэ з дзіцячай прыпухласцю вуснаў і шчок.

«Які незвычайны твар! — падумала яна. — Рэдкая гармонія і вытанчанасць рысаў. I чамусьці здаецца знаёмым. Але я ўпершыню бачу яго!»

Як азарэнне, прыйшоў раптам успамін — ніша Неа Моні на Хіосе. Славутая мазаіка старажытных майсгроў. I апостал Іаан з Прэабражэння. Толькі ён быў суровы, няўмолыты, а гэты — зусім хлапчук. Над вуснамі залаціцца пушок. А цела — як у мужчыны — моцнае. I загарэлае.

I ён не зводзіў вачэй з дзяўчыны. Яна стаяла перад ім у доўгім палатняным адзенні, аздобленым па падоле бліскучымі каменьчыкамі. У саф'янавыя чырвоныя пантофлікі былі абуты маленькія ногі. На грудзях — залатыя грыўні з лунніцай і медальёнамі — нетутэйшай работы. Нетутэйшы быў і твар — смуглявы, з вялізнымі чорнымі вачыма і тонкім прамым носам. Толькі тоўстая каса была попельна-русая, як у тутэйшых дзяўчат. I — залаты абруч на галаве.

— Ты хто? — нарэшце выдыхнуў ён. І зрабіў крок наперад, працягнуўшы да яе рукі. Чырванню палыхнуў дзяўчынін твар. Запознены сорам агарнуў яе — загледзелася на незнаёмага, ды яшчэ на каго — чорнага чалавека! Але чамусьці неставала сіл павярнуцца і пайсці. Гарачая хваля падступіла да самага сэрца, і яно затахкала часта-часта.

— Князёуна! Князё-о-оўна! — пачуўся крык.

Да іх бегла дзеўка з княжацкага двара, махала хусткай.

— Вас князь кліча! Сваты зноў прыехалі! — яна аж захлыналася словамі.

— Князёўна?!

Прадыслава бачыла, як змяніўся твар у незнаёмага. Упалі, як крылы ў падстрэленай птушкі, ягоныя рукі. А ў вачах з'явілася такая туга, што Прадыслава не вытрымала — крута павярнулася і амаль пабегла па пыльнай дарозе. Гарачы пот заліваў ёй вочы, а яна ўсё бегла і толькі адчувала саланаваты смак на вуснах...

Хлопец памкнуўся за ёй, але перад ім пагрозліва ўстала прыслужніца. I тады, не памятаючы сябе, ён схапіў яе за плечы, ускрыкнуў:

— Як клічуць яе? Кажы — як?!.

I, спалоханая яго страснасцю і неўтаймаванасцю, ціха адказала тая:

— Прадыслава... Толькі нашто табе гэта. Раман?

Бацька не прыехаў яшчэ з палявання, і Прадыслава адзінока сядзела ў сваёй прасторнай, па-візантыйску абстаўленай святліцы, Яна сама абставіла яе так — усходнія мяккія пуфы ля светла-арэхавага, з гнутымі ножкамі стала; на дубовых паліцах ля сцяны, зацягнутай аксамітам,— кнігі. У куце — ложак, накрыты празрыстым полагам, які вялікімі складкамі ападаў на падлогу. Ля акна — пазлацаны іканастас, прывезены з Царграда.

Бацька ні ў чым ёй не пярэчыў — яму падабалася гэтая раскоша, тонкі густ дачкі, якую ён паважаў, як раўню. Нездарма ідзе па Полацку слава аб ёй. Вялікім розумам і прыгажосцю надзяліў яе Бог. Не было ў яго і няма цяпер нікога больш блізкага, чым Прадыслава. Што будзе з малодшых — невядома. Сын Давыд — мякка-чуллівы, увесь у маці. Градыслава больш пярсцёнкамі ды колтамі — завушніцамі — цікавіцца. Зойдзе да маці і крадком у бронзавае люстэрка глядзіцца, розныя там заморскія арафамы — пахкасці — нюхае. Добра, што жонка не надта захапляецца вадой духмянай ды прыціраннямі — толькі тады, калі даводзіцца ісці да вялікага князя-брата, паслоў іншаземных сустракаць. А вось тое, што зусім не цікавіцца ні румянкамі, ні каштоўнымі камянямі, ні сукнямі Прадыслава,— тое не ўхваляе бацька. «Мужчынскі розум у цябе, дачка! — бывала, скажа ён, ласкава пагладзіўшы яе па схіленай галаве. — Але Бог цябе парадзіў жанчынай — значыць, мусіш быць замужам, падабацца мужу». А дзве малодшыя — ат, што з іх, баб, возьмеш. Адны пярсцёнкі, колты ды анучы розныя іх цікавяць!