Вольга Іпатава: Прадыслава

І можа, гэты час спеласці прывёў паэтэсу да прозы, як натуральнага працягу на шляху развіцця пісьменніцкага таленгу.

Некалі Б. Пастэрнак сказаў, што сацраўдная паэзія — гэта проза. Відаць, адлюстроўваць гэты «прастор без столі і без дна», пранікаць у яго глыбіні і сапраўды найбольш прыдатна ў празаічным жанры. І гут Вольга Іпатава выкарыстоўвае даўнюю традыцыю, якой прытрымліваюцца бсларускія пісьменнікі,— пачынае з малых празаічных форм — кароткіх апавяданняў. Першыя з іх («На апошнім прыпынку», «Лялька дзядзькі Міколы», «Аднакласніцы», «Першыя крокі», «Крынічка») з'яўляюцца ў рэспубліканскім друку на пачатку 70-ых гадоў. Затым выходзяць празаічныя зборнікі: «Вецер над стромай» (1977), «Дваццаць хвілін з Немезідай» (1981), «Перакат» (1984). У прозе Вольгі Іпатавай шмат у чым прыкметны вопыт паэтычнага спасціжэння рэчаіснасці — паміж яе вершамі і апавяданнямі існуе непарыўная сувязь, і не толькі ў першапачатковай тэматычнай аснове, але і ў мастацка-эстэтычнай сутнасці. Апавяданні, аповесці пісьменніцы вылучаюцца лаканічнасцю і змястоўнасцю, эмацыянальнай настраёвасцю, глыбінёй пранікнення ва ўнутраную сутнасць чалавека. Найперш у іх заўважаеш пераважную схільнасць аўтара да маральна-этычных пытанняў дня сённяшняга. Яна здольная па-майстэрску разгарнуць вострую жыццёвую калізію, вызначыць характар, акрэсліць кола дзейных асоб, паставіць праблему.

У аповесцях «Вузялок Святагора», «Вецер над стромай», шматлікіх апавяданнях Вольга Іпатава выступае назіральным, удумлівым мастаком. Яна ўмее бачыць, спасцігаць людзей, адчуваць разам з імі і за іх, што садзейнічае выяўленню праўды характараў і палзсй, якія рас-крываюцца, дзякуючы ўдаламу спалучэнню аўтарскай апавядальнай плыні і глыбіні псіхалагічнага аналізу. Многія станоўчыя вобразы, асабліва вобразы дзетдомаўцаў, юнакоў і дзяўчат, маладых людзей, якія ўваходзяць у жыццё, упершыню сутыкаюцца з яго складанымі праблемамі, становяцца блізкімі чытачу, знаёмства з імі ўзбагачае душу. Яны дарагія нам сваёй унутранай прыгажосцю, глыбінёй роздуму, перажыванняў. Тэма станаўлення маладога чалавска. які перажыў нялегкае дзяцінства і юнацтва, паслужыла для пісьменніцы асновай для далейшых творчых пошукаў у прозе. Звяртаючыся да праблем сучаснаеці, да таго, што ёй найбольш блізкае, яна быццам намацвала сваю тэму, вобразы, падзеі будучых твораў.

Аўтара ўсё больш і больш пачынае прывабліваць айчынная гісторыя, яе выдатныя дзеячы. І тут не толькі звычайная цікавасць сучасніка, што на працягу дзесяцігоддзяў быў адлучаны ад нацыянальнай гісторыі, але і роздум неабыякавага чалавека, які не можа стаяць убаку ад нашага адраджэння. I пісьменніца, глыбей знаёмячыся з мінулым Бацькаўшчыны, пачынае пісаць невялікія апавяданні, замалёўкі на гістарьічную тэму, якую яна закранала раней у сваіх вершах. Ды і ў апавяданнях, црысвечаных сучаснасці, раскрываючы вобразы старых людзей, яна захапляецца іх філасофскай разважлівасцю, мудрасцю, што ідзе з глыбінь вякоў і пакаленняў. (Да прыкладу — вобраз бабкі Ефрасінні з апавядання «Позні канцэрт».) Так з'яўляецца цыкл апавяданняў «Гул далёкіх стагоддзяў» («Ваўкалакам абярнуся», «Пад нагамі нашымі», «Святаслава», «Расанка», «Набег», «Песні маці», а пазней «Гайна і Мікаш», «Мара», «Давыд Гарадзенскі»), якія даюць эпізоды з жыцця вядомых гістарычных асоб: Рагвалода, Усяслава, Давыда Гарадзенскага, славутага военачальніка, які вадзіў войска Вялікага княства Літоўскага на крыжакоў, паказваюць жыццё простых дюдзей, іх поўную залежнасць ад самавольства паноў, магнатаў, усялякага начальства, раскрываюць таленты такіх выхадцаў з народных глыбінь, як Паўлюк Багрым.

Пісьменніца знаходзіць адпаведны ракурс у асвятленні гістарычных падзей, нязмушана і арганічна загучалі мова, імёны, прозвішчы, справы людзей далёкіх стагоддзяў. Гістарычная проза дыктавала і новыя прынцыпы сюжэтна-кампазіцыйнай структуры, паэтыкі, стылёвай афарбоўкі твораў.

У аповесці «Прадыслава» мы пазнаём эпоху XII стагоддзя, звычаі, жыццё продкаў, знаёмімся з лёсам Ефрасінні Полацкай. I ажывае чысты і светлы лік святой Ефрасінні, асветніцы і заступніцы беларусаў перад Богам. Добра, што аўтар малюе яе звычайным, зямным чалавекам, жанчынай, якой нішто чалавечае не было чужое, а не стварае ікону, хоць, як вядома, Ефрасіння Полацкая і была кананізавана, і былі напісаны з яе іконы, якім пакланяюцца людзі. У аповесці мы становімся сведкамі моцнага кахання маладой князёўны Прадыславы. I пакахала яна не княжыча, адпаведна свайму высокаму стану, а простага хлопца з ільнянымі валасамі і блакітнымі вачыма, перажыла радасці і пакуты першага і адзінага кахання. А выбраўшы шлях служэння Богу, а праз яго і людзям, сумленна і самааддана выконвала гэты святы абавязак. Пісьменніца раскрывае моц духу маладой Прадыславы, якая змагла пераадолець усе зямныя спакусы дзеля таго, каб узняцца да сапраўднага разумення жыцця, малюе сцэны побыту княжацкага дому, а таксама звычайных людзей — сялян і гараджан. Але найчасцей мы сочым за думкамі, развагамі гераіні, заўважаем, колькі ў іх мудрага, цікавага і для нас, сённяшніх, вучымся ў яе любіць наш самотны, ціхі край і марым, як і яна калісьці, зрабіць яго магутным і шчаслівым. У аповесці дамінуе ідэя незалежнасці Полацкага княства, якое было створана пры Усяславе, сцвярджаецца, што, жывучы ў добрасуссдстве, трэба берагчы вольнасць, гонар старажытнай беларускай нацыі. Усё гэта падасцца праз унутраныя маналогі Ефрасінні, яе роздум.