Вольга Іпатава: Прадыслава

У беларускай літаратуры вельмі мала напісана празаічных твораў, якія б раскрывалі нашу далёкую і блізкую гісторыю, жыццё і дзейнасць яе слаўных сыноў. А такія мастацкія творы проста неабходныя ў сённяшнім жыцці. Яны не толькі нясуць для многіх пакаленняў інфармацыю пра тое, якой цікавай, паўнакроўнай, не горшай за іншых, была наша нацыянальная гісторыя, але і выхоўваюць пачуцці патрыятызму, чалавечай годнасці і гонару за свой край, паказваюць, колькі нам давялося і даводзіцца перажываць, каб захаваць незалежнасць, лічыцца народам, нацыяй. У гэтым абуджэнні добрых пачуццяў немалая заслуга Вольгі Іпатавай, якая засяродзілася на гісторыі нашай Бацькаўшчыны, знайшла тут яшчэ нікім не ўзараную сваю дзялянку. Тэма гэтая з гадамі робіцца дамінуючай у яе творчасці, пра гэта сведчаць аповесці «Агонь у жылах крэменю», «Давыд Гарадзенскі» (па іх рэжысёрам Н. Гаркуновай зроблены тэлевізійныя пастаноўкі), а таксама раманы «За морам Хвалынскім», «Залатая жрыца Ашвінаў». Яе аповесць «Чорная княгіня», лібрэта оперы «Князь Наваградскі» звернуты да гісторыі Вялікага княства Літоўскага, часоў Льва Сапегі, Мікалая Радзівіла Чорнага, Сымона Буднага, Францішка Скарыны, Міколы Гусоўскага, а таксама раскрываюць жыццё старажытнага Наваградка, постаці князя Міндоўга і яго сына князя Войшалка, якія адыгралі важную ролю ў беларускай гісторыі, у барацьбе супраць нямецкай і татарскай навалы, аб'яднанні вакол Наваградка літоўскіх, жамойцкіх і сла-вянскіх зямель.

Аповесць «Агонь у жылах крэменю» адлюстроўвае тыя моманты ў існаванні Вялікага княства Літоўскага, калі для яго з боку Рэчы Паспалітай пачала ўзнікаць небяспека паланізацыі, калі разгарнулі сваю дзейнасць езуіты і уніяты, накшталт Іасафата Кунцэвіча. Пісьменніца перадае думкі каралеўскага прапаведніка, рэктара езуіцкай калегіі ў Вільні Пятра Скаргі, малюючы праз яго ўнутраны маналог, як насоўвалася па краіну ноч сярэднявечча, паклаўшая пачатак разбурэнню незалежнай дзяржавы.

У аснову твора пакладзены дасканала вывучаныя гістарычныя дакументы і Матэрыялы, аднак Вольга Іпатава знайшла і ўдалы мастацкі ход у асвятленні тагачасных падзей. Агульнавядомую выснову, што ад усіх пературбацый, войнаў, змен улады, барацьбы веравызнанняў найбольш пакутуе народ, пісьменніца пацвярджае, раскрываючы трагічны лёс двух адзінакроўных братоў-беларусаў, бацькі якіх загінулі, закатаваныя панскай «ласкай». Старэйшы, Янка, узросшы ў сялянскім асяроддзі, застаўся верным памяці бацькоў, малодшы, Алесь, немаўляткам трапіўшы ў рукі Пятра Скаргі, стаў самаадданым служкай езуіцкага ордэна. Рэлігійна раз'яднаная краіна, людзі, родныя браты, выхаваныя ў рознай веры, вынішчалі адзін аднаго, гінулі ад унутраных супярэчнасцей, невыносных пакутаў сумлення. У гэтым адна з прычын нацыянальнага нігілізму, несвядомасці беларусаў, адна частка якіх хіліцца да праваслаўнай, другая да каталіцкай веры, і ўжо колькі стагоддзяў ніяк не наступае згуртаванасці нацыі.

Гэту тэму працягвае асэнсоўваць пісьменніца і ў аповесці «Чорная княгіня», хаця на першым плане тут жыццё верхніх слаёў: польскага каралеўскага двара і магнатаў Вялікага княства Літоўскага. I на гэтым фоне праз драматычныя лёсы жанчын — унучкі Канстанціна Астрожскага, князёўны Гальшкі, яе маці Беаты Іллёвай і шляхцянкі Евы паказаны многія падзеі сярэдзіны шаснаццатага стагоддзя. Верная свайму вострасацыяльнаму бачанню далёкай эпохі, пісьменніца і сюжэтнымі калізіямі аповесцей, і публіцыстычнымі аўтарскімі адступленнямі, і праз унутраныя маналогі герояў раскрывае складаную, разнастайную карціну грамадскіх узаемаадносін і праблсм, невырашальнасць якіх паскорыла нацыянальную трагедыю — знікненне Вялікага княства Літоўскага. Гэтыя творы, тэматычна і сюжэтна самастойныя, аднак узятыя разам, уяўляюць адзінае мастацкае палатно, сцэментаванае патрыятычнай ідэяй, якую паслядоўна і настойліва праводзіць аўтар, засноўваючыся на аб'ектыўнасці гістарычных дакументаў і глыбокім пранікненні ў характары канкрэтных дзейыых асоб.

Пісьменніца праз сістэму мастацкіх вобразаў і рэальна жыўшых асоб у сваіх творах змагла напісаць пра далёкае мінулае, але не пра гераічныя падзеі, бітвы, перамогі, а пра глыбінныя плыні жыцця народа і яго таленавітых прадстаўнікоў, ствараўшых духоўную гісторыю нацыі. Гэтай засяроджанасцю, глыбокай зацікаўленасцю да гісторыі і асобы чалавека ў ёй шмат у чым тлумачыцца своеасаблівасць Вольгі Іпатавай як гістарычнага апавядальніка. У яе няма прыхільнасці да вялікіх эпапей або імкнення будаваць сюжэт храналагічна паслядоўна, ва ўсіх падрабязнасцях эпохі. Для аўтара важна даследаваць духоўны свет, маральны вопыт чалавека, праз чый драматычны лёс можна прасачыць, зведаць урокі народнай гісторыі, сугучныя нашаму часу.