Ладдзя торкнулася ў бераг, сястра Еўпраксія падтрымала за локаць, каб не пахіснулася ігумення. Не пратэставала Ефрасіння, калі Еўпраксія захацела пасядзець разам з ёю ў ладдзі. Хаця і не дзялілася ігумення нават са стрыечнай сястрой сваімі развагамі, даўно заўважыла яна, што Еўпраксія нібыта чытае ейныя думкі. Мабыць, у час хрышчэння заўважыла што-небудзь: можа, зморшчынку між брывамі, заклапочаны позірк на немаўлят. Маленькая Ефрасіння Рагвалодаўна, як-ніяк, родная ёй пляменніца...
Ціха паплыла ладдзя, а на сярэдзіне ракі загадала Ефрасіння сцішыць вёслы, і тады закалыхалася драўлянае цела ладдзі ў магутных плынях-перапляценнях Дзвіны — старажытнага Рубона, а пасля, як трапіўшы на нейкае патаемнае месца, заціхла, толькі лёгенька білася нейкая капрызлівая хвалсчка аб нос яе з крыжам драўляным. Заціхлі грабцы, заціхла наваколле. Ефрасіння сцішылася, толькі вочы яе не адрываліся ад рачной гладзі, цёмнай і, здавалася, непранікальнай, на якой, як чырвоныя рыбкі, час ад часу мільгалі ў хуткім лёце чырвоныя плямкі сонца, што імкліва схілялася да зубчастых ялін, сярод якіх гублялася гнуткае цела ракі.
Прахалодай павеяла з берага, востры рачны пах кружыў галаву. Ігумення адчула, як яна нібыта знікае, раствараецца ў прасторы паміж ракою і небам, і на кароткае, зусім бліскавічнае імгненне раскрылася перад ёю тое, аб чым падсвядома яна думала і непакоілася...
Еўпраксія запыталася толькі праз тыдзень, зайшоўшы да яе па блаславенне:
— Пляменніца... будзе жыць? Не памрэ?
I ціха, нібыта баючыся спужаць будучае, адказала ігумення:
— Жыццё яе доўгім будзе, але смерці пакутнай і гвалтоўнай не пазбегне...
(Сапраўды, не дарэмна трывожыла ігуменню Ефрасінню жыццё ейных хрэсніц: Ефрасіння Рагвалодаўна стане ігуменняю жаночага манастыра ў Пскове, а смсрць прыме на чужыне, ад рукі пасынка свайго мужа, пасля чаго ўдзячныя пскавічы — удзячныя за доўгія гады, адданыя служэнню гэтаму гораду,— кананізуюць яе як святую Ефрасінню. Другая ж, дачка Асмамысла, Яраслаўнаю аплача свайго мужа і застанецца ў «Слове аб палку Ігаравым» сімвалам вернасці і тугі. У Вечнасць, тую Вечнасць, дзе застаюцца імёны лепшых, што нарадзіліся на Зямлі, увойдзе гэты трохкутнік з адным імем — «Ефрасіння».)
А Ефрасіння Полацкая, калі сыходзіла з ладдзі, вырашыла канчаткова паехаць у Іерусалім. Ніхто не даведаўся, што ў вадзе чыстай ды плыннай пабачыла яна і сваю труну — пад нетутэйшым дрэвам, якое, аднак, пазнала адразу, бо часта бачыла яго намаляваным. Кіпарысам яно называлася, тое дрэва...
12.
Вузкія аканіцы былі расчынены насцеж. Душнае. гарачае паветра ўлівалася ў келлю, што была на другім паверсе вялікага, з белага каменю пабудаванага манастыра.
«Чым гэта пахне? Лаўрам і трохі магноліяй — востра, рэзка. Чужы пах. Усё чужое»,— бязрадасна думала Ефрасіння.
«Здаецца, і манастыр тут такі ж, як у Полацку. Крыжы праваслаўныя. I нават Эфеская Маці Божая над галавой ёсць. Напэўна, таксама з Візантыі прыслалі яе ў Іерусалім. Але ў Полацку яна іншая: у золаце, у каменнях каштоўных. I майстэрства вялікага — пісана евангелістам Лукою Хрысавергам у Царградзе. Ды ўсё ж самай дарагой асталася для яе ікона Полацкай Божай Маці. I не таму, што тая з Ефрасінні самой была намалявана, а таму, што, зробленая не вядомым нікому полацкім умельцам, не горшай была яна за заморскую. Тады, на асвячэнні царквы разгневалася была яна на Іаана: здагадалася, што толькі ён зрабіў святатацтва — жывога чалавека ў выглядзе Божай Маці намаляваў, Але нішчыць ікону ўжо нельга было: народ полацкі цудам яе аб'явіў. З таго часу і вісіць яна ў Сяльцы і заўсёды стаяць на каленях перад ёю людзі,
Усё жыццё старалася яна, каб яе храм і манастыры вабілі да сябе сэрцы людскія прыгажосцю і дабратой, каб знаходзілі ў іх спакой і ачышчэнне ад зямных клопатаў.
А сама? Хіба не яны засланілі перад ёю ўсё жыццё? Будавала школы, вучыла пісьмснству, пісала кнігі.
Успомніла, як перад самым ад'ездам прыйшлі да яе пляменніцы Вольга і Кіпрыяна з просьбаю, каб яна пастрыгла іх у манашкі. Захопленыя славай цёткі, захацелі і яны прыпасці да крыніцы вечнай і несмяротнай.
Што ж, сапраўды нямала зроблена за гэтыя гады. Градыслава стала сапраўднаю памочніцай. Разумніца, хаця і ціхманая надта. Але два манастыры пакінула на яе — і ўсё, да чаго дакранецца сястра, будзе зроблена як найлепей. Ведала Ефрасіння, што назаўсёды развітваецца з малодшай сястрой. Прытуліла яе да сябе, калі ўдваіх засталіся ў келлі, і спыталася ціха:
Читать дальше