Вольга Іпатава - Прадыслава

— Няўжо іншых слоў у цябе не знайшлося?

I тут жа спалохалася, заспяшалася: паклікала з сяней старую, зморшчаную бабулю і, паказаўшы, што трэба зрабіць хвораму, выйшла з хаты. Але не пайшла далёка. Прыхілілася галавой да сцяны, вільготнай пасля нядаўняга снегу.

«Прайшло жыццё — як адно імгненне. Нічым не вярнуць яго — ні малітвамі, ні плачам. Можа, магчыма ўсё ж на імгненне вярнуць, хаця на адно імгненне! Людзі думаюць, што я адвеку была кніжніцай. Толькі ёю. Толькі — служэнне Богу, толькі — адрачэнне. О не! Я, акрамя гэтага, нарадзілася з гарачай крывёю і палкай душою жанчыны. Я толькі змагла асіліць сябе, змагла схаваць у душы ўсё гэта. Змагла дзеля адзінай мэты — служэння свайму народу».

Яна адчула, як цяжэе галава. Зноў уздымалася ў яе душы шкадаванне аб нечым далёкім. Хіба сапраўды вярнулася палымяная неразважлівая маладосць? Як многа гадоў назад, укалоў страх: яму ж нельга тут быць, яго схопяць, і яна не зможа абараніць яго. Новы епіскап самалюбівы, не захоча ён, не сцерпіць, калі нехта — нават яна — будзе мяняць яго загады. А ў манастыры яго таксама не схаваеш.

Яна зноў кінулася на ганак, тузанула дзверы. Кіўком адаслала з хаты старую і вярнулася да яго:

— Табе нельга тут... Могуць схапіць. Зноў будуць катаваць. Уцякай!

Нейкая горкая ўсмешка з'явілася на ягоных вуснах:

— Не першы раз ужо б'юць...

— За што?

— Адзін раз за цябе... Памятаеш, калі ты не прыйшла на спатканне ў манастырскі сад? Нехта, відаць, падказаў ігуменні, яна і загадала вартаўнікам, каб правучылі. Ды ўсё роўна прыходзіў туды, чакаў, можа, ты выйдзеш. Да святой Сафіі бегаў штодзень, галавой гатовы быў біцца аб камень. А цябе забраў манастыр. З таго часу я яшчэ больш узненавідзеў свет. У нашай рэлігіі каханне — гэта найвялікшае шчасце на зямлі. Багі ўдыхнулі ў чалавека гэтае пачуццё. А вы... Што даяце чалавеку вы? Толькі кнігі, толькі мудрасць? Толькі? Ты абараніла сёння мяне, Прадыслава. Бо людзі тыя ж, што і рансй,— злосныя. Дзеля чаго ж аддала ты сваё жыццё, калі вымушана так рабіць? Нашто ты пайшла ў манастыр, Прадыслава? Навошта?!

Ёй раптоўна памроілася — пахне мятай і верасам, у яе ў валасах заблыталіся светлякі, а Раман здымае іх, кладзе ёй на плечы рукі, а потым падхоплівае і нясе, нясе ўдалячынь...

Яна расплюшчыла вочы і ўбачыла перад сабой свае рукі. Кашчавыя, зморшчаныя. Сухія, як зямля ў бясплодпых пустэчах Візантыі. Нічога нельга вярнуць, нічога. Стомленае, зморанае цела, высушаная доўгімі малітвамі душа — вось што засталося ў яе. Дзіўна толькі: не адчувае яна ў душы сваей ні страху за нячыстыя думкі, ні жадання ўпасці на калені і замольваць свае грахі.

— Уцякай, Раман. Я загадаю прынесці табе пераапрануцца,— і, памаўчаўшы, дадала: — Тваімі вуснамі праўда гаворыць, але нічога не выйдзе з твайго бунту. Нічога. Павер мне.

I ціха адказаў ён:

— Я ведаю гэта. Але я хачу да канца дзён сваіх астацца чалавекам.

Яна моцна сціскала сплеценыя рукі. А ўсё роўна — мала сілы ў яе руках, не перадаецца ім кіпучая моц душы, і тое, што было ў сэрцы, не знаходзіла сабе выйсця, душыла яе. А твар быў спакойны, засяроджаны, і епіскап Дыянісій, дужы, чырванашчокі мужчына, паблажліва дагаварыў тое, дзеля чаго і запрошана была да яго ігумення:

— Дык вось, сястра мая. Вышэй за ўласныя інтарэсы павінны быць штарэсы святой царквы нашай.

— Відаць, нехта з нас не разумее яе сапраўдныя інтарэсы. Мы з вамі добра ведаем, што, калі Уладзімір мячом заганяў язычнікаў у раку — гэта было неабходна, бо прайшлі б вякі, пакуль людзі пачалі б хрысціцца па сваёй ахвоце. Але цяпер, калі хрысціянства зацвердзілася ў гэтым краі,— прывучаюць да яго бізуном. Ваша праасвяшчэнства, вы — новы чалавек тут. I калі людзей да смерці забіваць за паганства, то ці не пахіснецца ў людзей вера?

— Наадварот! Гэта прывядзе да нас тых, хто яшчэ сумняваецца. Страх — гэта аснова кожнай улады.

Яе вусны скрывіла пакутлівая ўсмешка.

— Чаму ж смерд, якога я вызваліла, так і не прыйшоў да праваслаўнай веры?

Епіскап нервова ўскочыў з вялізнага, упрыгожанага металічнымі бляшкамі крэсла.

— Таму і трэба з коранем вырываць непаслушэнства!

— Але чалавек — гэта не куст лебяды. Праліць жывую чалавечую кроў — гэта не палохае вас, брат мой?

Ефрасіння амаль з нянавісцю глядзела на тлусты епіскапаў твар. Пыха і задаволенасць былі на гэтым твары.

«О не, ён ніколі не будзе сляпіць вочы за кнігамі, не будзе бяссоннымі начамі падбіраць словы пропаведзі, якая страсяне чалавечую істоту! Ён раз і назаўссды завучыў, увабраў у сябе нейкія ісціны і, напэўна, больш і не задумваўся над імі. I гэта — пастыр душ?!