Алесь Пальчэўскі - Ты не адзін

Спытаўшы, як зваць пастушка, Місюк працягнуў яму белую манету:

— На, вазьмі сабе на цукеркі.

Хлапчук хуценька ўзяў грошы і хацеў пацалаваць у руку за гасцінец, як цалаваў дома бацьку, але Місюк не даўся.

— О, ты не толькі сквапны на грошы, але і далікатны хлоп! — зарагатаў другі мужчына, акінуўшы яшчэ раз Грышу з ног да галавы праніклівым позіркаім. Потым сказаў да Місюка: — Пойдзем, Анджэй, — і сам першы пашыбаваў у бок мяжы.

Незнаёмыя пайшлі, а Грыша нейкі момант стаяў збянтэжаны і чырвоны ад кпінаў. Заціснутая ў кулак манета, здавалася, пякла агнём яго пальцы. Ен расшчаміў іх, прачытаў:

— Дваццаць грошай,— перавярнуў на другі бок, паглядзеў на аднагаловага арла і шпурнуў манету наўздагон Місюку.

— Падавіцеся імі!

Але што за дзіва, як толькі манета ўпала ў траву, Грышу стала шкада яе.

«Гэта ж колькі было б цукерак! Можна было б нават Петручку, Янку і Валі паслаць, як прыдзе зноў мама ў нядзелю даведвацца», — падумаў хлапчук, не ведаючы таго, што яшчэ здарыцца з ім да нядзелі.

Грыша добра бачыў, куды паляцела манета, і памкнуўся быў ужо бегчы па яе, але Віця гукнуў адагнаць каровы ад збажыны. Грыша пабег, а як вярнуўся — не мог ужо знайсці тое месца.

Пра здарэнне з грашыма Грыша не расказаў Віцю, балазе той не бачыў. Скажы яму — смяяцца будзе, а то, чаго добрага, і манюкам палічыць. Хто гэта кіне сваімі рукамі грошы.

Віцю, вядома, цяжка было б зразумець, чаму так зрабіў Грыша. Ён не ведаў, што ў сябра такая натура: не па нутру што, адразу паказвае гэта.

Яшчэ Грыша не хадзіў парабкаваць, калі з ім быў такі выпадак. Аднае раніцы яго брат Янка разбіў гліняны кубак, якім пілі ваду з вядра. Разбіў сам, а зваліў віну на брата. Маці, не разабраўшыся, расперазала фартух і адлупцавала Грышу.

Грыша пакрыўдзіўся на матчыну несправядлівасць і ўвесь дзень нічога ў рот не ўзяў, як ні прыцукала маці. Толькі ўвечары, калі прыехаў з лесу бацька і ўсёю сям’ёю разабраліся, хто вінаваты, а маці неяк ласкава-ласкава сказала: «Сыночак, еш, а то памрэш», ён прыняўся за ежу...

Прыгнаўшы з раніцы каровы, пастушкі засталі ў фальварку яшчэ аднаго прыезджага чалавека. Ён стаяў на ганку, плячыма да хлапчукоў, і нешта расказваў Вайтовічу. Той рагатаў, аж заходзіўся. Раптам прыезджы павярнуўся, і Віця пазнаў яго: гэта быў Запольскі.

— Ён часта да нашага пана прыязджае: адзін, а то з кім-небудзь,— растлумачыў Віця.

— У госці? — пацікавіўся Грыша.

— Ну, а то чаго ж!.. Наш пан ездзіць да яго ў павет, а ён сюды.

Віця нават і думаць не мог, чаго прыязджаў Запольскі. А той пад выглядам гасцей прывозіў сам або прысылаў людзей вывучаць граніцу. Яны жылі два-тры дні ў фальварку, наведвалі пагранічную стражніцу, хадзілі крадком уздоўж граніцы лесам, стараючыся не вытыркацца на прагал, каб не заўважылі іх з савецкага боку.

Вечарамі ў фальварку наладжваліся гулянкі, на якія часта прыязджаў і начальнік стражніцы. Усёю кампаніяй спявалі ваяцкія песні і разам з гаспадаром строілі планы, калі і як будуць спраўляць баль у Світалаўцы.

Потым Вайтовічаў фурман адвозіў прыезджых у павет і ў Караліне зноў наступала цішыня.

Дома ўжо, загнаўшы каровы ў абору, Віця расказаў пра Місюка ўсё, што чуў раней ад бацькі.

У свой час Андрэй Місюк разам з бацькамі жыў у Місюкоўшчыне, на невялічкім хутары каля Лукашоў. У дзевяцьсот дваццатым годзе, увосень, калі паміж Польшчай і Савецжай Расіяй было падпісаіна перамір’е і праведзена часовая граніца, лукашоўскія палі засталіся на савецкім баку, а вёска з хутарам пад Польшчай.

Некаторыя з жыхароў, у тым ліку і Місюкі, пастараліся выкарыстаць такое зручнае становішча для сваёй выгады. Едучы ці ідучы на поле, яны бралі з сабою соль ці другія тавары, якіх тады пасля грамадзянскай вайны не хапала ў савецкіх людзей, і прадавалі па высокіх цэнах.

Неўзабаве савецкія пагранічнікі выкрылі гэтыя штучкі і аднаго разу доўга гналіся за Андрэем Місюком. Страляіць наўздагон нельга было — перад імі раскінуліся ліукашоўокія хаты. Місюк гэта ведаў і ні на якія пагрозы, крыкі не зважаў.

Пасля такой аблавы Місюк не ездзіў больш на поле. Бацькі яго, даведаўшыся, што іхні хутар пры ўдакладненні граніцы адыходзіць пад бальшавікоў — выехалі з усім сваім скарбам з Місюкоўшчыны ў суседнюю вёску і асталіся пад Польшчай.

У Рымашах, адкуль Пятро быў родам, Місюкі купілі невялікую гаспадарку і асталяваліся там. Андрэй аднойчы паспрабаваў лёгкага хлеба: у яго цяпер не цягнуліся больш рукі да працы. Тут ён хутка здружыўся з Васілём, маладзейшым за сябе хлопцам заможных бацькоў.