Алесь Пальчэўскі - Ты не адзін

Васіль быў падатлівай натуры і са старэйшымі трымаў сябе заўсёды пакорліва і паслухмяна. Андрэй умомант заўважыў падатлівасць сябра і пастараўся яе выкарыстаць. Ён пачаў расказваць, як лёгка даставаліся яму грошы ў Місюкоўшчыне, Пастараўся размаляваць той выпадак, калі гнаўся за ім савецкі пагранічнік.

Аіндрэй не пасаромеўся нахлусіць сябру пяць карабоў з коптарам, каб выставіць сябе перад ім адважным і смелым. Заўважыўшы, што Васіль верыць, Андрэй падышоў здалёк да галоўнага.

— Бацька ў мяне скнара і нясмелы, — уздыхінуў ён, — а то не гэтак можна было 6 жыць... Золата хавае без карысці, а яго можна пусціць у такі зваротак, што рубель два прынясе.

— Як гэта? — здзівіўся Васіль.

— Як? Галаву трэба мець, Вася, і ёю працаваць. Мазалямі не нажывеш батацця, — знарок заінтрыгоўваў сябра Андрэй. — Як жылі на хутары, я падгледзеў, дзе бацька хаваў свой скарб, а тут, на новым месцы, не магу ніяк...

Васіль ледзь не прагаварыўся, што ён ведае, дзе яго бацька хавае золата і польскія маркі, але стрымаўся неяк, ходь і вельмі карцела выказаць тайну. Андрэй заўважыў хваляванне сябра, але не падаў выгляду.

Назаўтра ён зноў павёў гаворку пра грошы:

— Каб хоць паўсотні на першы пачатак...

— А як жа ты аднясеш тавар на той бок? Цябе ж зловяць, — усумніўся Васіль.

— Мяне зловяць? Лавілі ўжо, — зарагатаў Андрэй. — Я там усе сцежкі-дарожкі ведаю. Ні нашы салдаты, ні бальшавікі не ўбачаць нават. Трэба сёе-тое вось тут мець, — пастукаў ён па Васілёвым ілбе, — калі такімі справамі займаешся. Каб у нас было сто рублёў золата, мы схадзілі б з табой разам... Я не хачу прасіць у бацькі, ды ён і не дасць, скнара гэты.

На трэці дзень Васіль сам прынёс грошы. Хацелася паказаць сябру, як дорага яму дружба. Андрэй спакойна ўзяў бліскучыя манеты, пералічыў іх і паабяцаў аддаць у два разы больш.

— Толькі ты адразу аддасі, як вернешся. Я так узяў, каб тата не ведаў. Дазнаецца — заб’е.

— Канешне, адразу, — суір’ёзна адкаааў Андрэй. — Хіба я не разумею, пад якім страхам ты будзеш хадзіць гэтыя дні, пакуль я вярнуся.

Насупіўшы бровы і падцяўшы губы, Андрэй нейкі момант моўчкі глядзеў на грошы, потым падняў вочы на Васіля і сказаў:

— Хадзем, Вася, разам, што заробім — папалам. Дружыць, дык дружыць. Твае грошы, мой вопыт...

— Тата не пусціць,— пакруціў галавою Васіль.

— А ты не кажы дома нічога. Я таксама пайду цішком.

— Не скажу цяпер, як вернемся — спытаюць.

— Тады сварыцца не будуць. Ты ціхенька паложыш бацькавы грошы і пакажаш, колькі зарабілі. Дома слова не скажуць, пахваляць нават.

Васіль не ўстаяў.

Назаўтра ранічкай хлопцы пайшлі ў горад, купілі на ўсе грошы сахарыну і, не заходзячы дахаты, падаліся на Лукашы. Там праляжалі ў лесе да позняй ночы, выгледзелі, дзе лепей пераходзіць граніцу, і змрокам папаўзлі цераз яе.

На тым баку, як расказваў Андрэй, наткнуліся на засаду і далі драпака. Ён вярнуўся з перавязанай шыяй, а Васіль зусім прапаў. Васілёвы бацькі паднялі лямант, крык, але Андрэй напалохаў іх, што калі даведаецца ўлада, дык і яны яшчэ адказваць будуць.

— Можа жывы дзе, можа ранены, як і я, дык хоць некалі вернецца, супакойцеся,— даводзіў Андрэй.

Людзі ж пасля гаварылі рознае. Адзін з Місюковых суседзяў, якому давялося пабачыць незагоеную рану на Андрэевай шыі, казаў:

— Такой раны куля ніяк не можа зрабіць, быў я на вайне, ведаю. Нажом нехта паласнуў. Можа той жа Васіль, абараняючыся.

— А што, усё іможа быць, — згаджаліся з суседавымі довадамі рымашоўцы.

Некаторыя нават раілі Васілёваму бацьку заявіць у паліцыю, але той баяўся раскрываць рот. Ён верыў больш Андрэю, што сын яго на тым баку, чым здагадкам сваіх аднавяскоўцаў. «А ўвядзеш у вушы паліцыі, могуць штраф яшчэ даць або судзіць нават», — думаў стары.

Хутка ў Андрэя з’явіўся новы суконны гарнітур зялёнага колеру і хромавыя боты. Бацька пусціў пагалоску, што хлопец збі'раецца жаніцца, таму і прыбраўся ва ўсё новае.

А людскія языкі гаварылі другое:

— Вунь дзе плачуць грошы Васілёвага бацькі.

— Можа не толькі грошы, а і Васілёва жыццё...

Пра ўсё гэта Вайтовіч, даведаўшыся ад Пятра, расказаў Запольскаму. Той выклікаў Андрэя да сябе і доўга з ім гутарыў.

— Я мог бы цябе аддаць пад суд за такую справу, як пераход мяжы, але спадзяюся — ты для нас можаш зрабіць некаторую паслугу і гэтым выкупіць сваю віну. Работа ў нас не цяжкая, плацім не дрэнна...

Андрэй выслухаў, што трэба рабіць, і згадзіўся. Праца прыйшлаоя яму да спадобы. Месяцы праз тры пасля першага наведвання ім дэфензівы з Рымашоў забралі трох хлопцаў, калі тыя чыталі забароненыя творы. Хлопцы доўга не маглі ўцяміць, адкуль даведаліся пра гэта дэфензіўшчыкі. Не паспелі тыя вярнуцца, як зноў забралі яшчэ двух.