Вольга Іпатава - Паміж Масквой і Варшавай

Карэлічы, раённы цэнтр, некалі быў слаўны сваімі габеленамі. Самыя славутыя з іх — з серыі, прысвечанай роду Радзівілаў.

Калі ўзіраешся ў постаці на габелене «Бітва пры р. Славечна», адчуваеш, колькі працы і натхнення ў іх укладзена, і колькі сілы — нездарма тады габеленшчыкамі былі толькі мужчыны... Сёння ў нас у Барысаве ткуць самыя вялікія габелены ў свеце, і вырабляюць іх у асноўным жанчыны. Месца ў будынку Арганізацыі Аб'яднаных Нацый, дзе экспануецца адзін з барысаўскіх габеленаў, работы Кішчанкі, наведваюць экскурсанты. У ваколіцах Карэліч працавалі таксама фурфурні, дзе рабілі прыгожы фаянс, тут былі суконныя фабрыкі, майстэрні, у якіх выраблялі шкло. Сёння яно можа ўпрыгожыць любы музей. Саксонскія каралі ганарыліся сваёй парцэлянай, захавалася шмат яе ўзораў. Але тут прайшло асабліва многа войнаў, а шкло і парцэляна такія крохкія...

З-пад Карэліч, куды вядзе вясёлая, па ўзгорках, дарога, ішоў на Новагародак літоўскі князь Міндоўг, выгнаны пасля паражэння з роднай зямлі і гасцінна пры-няты баярамі Навагрудка спачатку як вядомы воін-наёмнік, а пасля — як наваградскі князь.

Наваградскае княства стала цэнтрам утварэння новай дзяржавы, якая паступова збірала вакол сябе вялікія землі. Дастаткова сказаць, што праз стагоддзе вялікі князь Літоўскі, Рускі і Жамойцкі Альгерд (1345-1377) пасадзіў удзельным князем у Кіеве свайго сына Уладзіміра, які вызваліў ад татарскага прыгнёту і падпарадкаваў сабе землі ажно да Чорнага мора. Акунаючы кап'ё ў Чорнае мора, ён паўтарыў гэты жэст у Маскве, куды, паводле летапісаў, прыйшоў з вялікім войскам пасля пагрозы маскоўскага князя Дзмітрыя Данскога захапіць і спаліць Вільню на Вялікдзень. Ён сам прыйшоў да маскоўскага князя і згадзіўся не чапаць Крамля толькі пры ўмове вялікага выкупу і пры тым, што разам з 300 коннікамі ўедзе ў Крэмль і паточыць дзідай «браму крамлёўскую...»

Міндоўг, першы князь Літвы, быў неардынарнай фігурай: ён, спачатку хрышчаны ў праваслаўе, пасля, калі гэта стала яму выгадна, прыняў каталіцтва і быў увенчаны каронай караля. Але, як піша Галіцка-Валынскі летапіс, «хрышчэнне яго было няшчырае: ён таемна прыносіў ахвяры сваім багам: першаму Нанадзею, і Целявелю, і Дзіверкізу, заечаму богу, і Міндзяіну. Калі ён выязджаў у поле і выбягаў заяц на поле, ён не заходзіў у лес і не асмельваўся нават дубца выламаць». Можа, і праўда так шанаваў Міндоўг знакі багоў. Але што воін ён быў храбры — несумненна. Праўда, храбрасць яго спалучалася з жорсткасцю і самаўладдзем. Паказальны такі факт з яго біяграфіі — калі памерла яго першая жонка, і прыехала на пахаванне яе сястра, жонка нальшанскага князя Даўмонта, Міндоўг папросту пакінуў гвалтам у сябе жанчыну, чым нанёс смяротную абразу сваяку свайму, Даўмонту. За што той і адпомсціў праз колькі часу, расправіўшыся з Міндоўгам і двума ягонымі сынамі.

Навагрудак таксама відаць здаля. Ён стаіць, як старадаўняя чара, што паднялі да неба багі. На высокай гары, бачная адусюль, стаіць разбураная вежа, а далей — другая. Некалі тут стаяў вялізны, магутны, непрыступны замак, будаўніцтва якога пачынаў яшчэ Міндоўг. Так сталася, што Навагрудак быў адным з першых нашых гарадоў, які сутыкнуўся з крыжакамі. У 1250 годзе магістр Лівоніі Андрэй фон Штырлянд, спаліўшы многія гарады Беларусі, пачаў аблогу Навагрудскага замка. Штурмавалі яго і магістры Генрых фон Плотке ў 1314 годзе, і Конрад Валенрод у 1391 годзе, і Конрад фон Юнгінген у 1394, але горад гэты так і застаўся няскораным.

Геніяльны паэт нашай зямлі (і сын польскай культуры) Адам Міцкевіч у многіх сваіх творах апісваў гэтыя трагічныя падзеі. Ад замка і тады, у першай чвэрці XIX стагоддзя, заставаліся толькі пашчапаныя агнём і часам вежы, але паэт бачыў замак такім, якім ён быў калісьці:

Пра Адама Міцкевіча — размова далей, а мы пакуль вернемся ў XIII стагоддзе і далейшыя часы Навагрудка, пра якія пісаў А. Міцкевіч.

Сын Міндоўга, Войшалк, пражыў няпростае жыццё, нават як бы тры жыцці. Ён быў воем, князем і манахам, які заснаваў пад Навагрудкам, у Лаўрышаве, праваслаўны манастыр, у процівагу свайму бацьку, які ў душы заўсёды заставаўся язычнікам. Праўда, некаторыя летапісы, асабліва Галіцка-Валынскі (тады гэтае княства было моцным супернікам Навагрудку) малюе і Войшалка напачатку буйным, нелітасцівым язычнікам, які атрымліваў асалоду ад таго, што забіваў людзей. Але, тым не меней, на вокладцы славутага Лаўрышаўскага Евангелля, якое цяпер знаходзіцца ў Пецярбургу, захавалася постаць, якую лічаць выявай Войшалка — а гэты гонар язычніку не акажуць! Князь-манах Войшалк быў урэшце забіты сваім палітычным супернікам Львом Галіцкім, але менавіта пры ім княства пашырылася, а Навагрудак стаў адным з буйнейшых гандлёвых і культурных цэнтраў.