Вольга Іпатава - Перакат

А праз тыдзень пачалася вайна, і ў першы ж дзень, калі немцы прыйшлі ў вёску, яны забілі Алену — за тое, што супраціўлялася і не хацела пакідаць родную хату, дзе меліся сяліцца салдаты. Пасля былі дні і ночы чорныя, як бязрадасная асенняя ноч, напоўненыя страхам і недаўменнем. Пасля аб'явіліся партызаны, і з імі разам аднойчы пайшоў з хаты старэйшы брат Мікола. А ў сорак трэцім прыйшла да іх і тая страшная ноч, калі па даносу суседа, Змітра Асташонка, немцы нячутна абкружылі тры хаты, дзе ў тую ноч спалі партызаны, і расстралялі ўсіх, хто там быў. Адна з тых хат была Аўгінніна, і начавала ў ёй сястра яе, Таццяна. Таццяна і засланіла Аўгінню ад кулі, бо кінулася да дванаццацігадовага Міцькі і не дайшла, павалілася на непрытомную Аўгінню. Незадоўга да гэтага ў хаце была сварка, і на Міцьку з Маняй, як камень, упала мацярынскае пракляцце. Вядома, кляла Аўгіння не са злом, а з роспаччу, баялася за дзяцей, якія былі сувязнымі ў атрадзе, але калі на вачах яе расстралялі абодвух, а яна, выпадкова, засталася жывой, нешта як зрушылася ў кабеты і ніколі ўжо не ўстала на месца... «Божа,— думала зараз Вера,— лёгкую смерць таксама, аказваецца, трэба прасіць у лёсу і, як літасці, можна прасіць і забыцця, якое таксама даецца не кожнаму». Яна глядзела на пунсовую півоню, і ўсмешка порхала на вуснах, нібыта забывала Вера ці не жадала пра тое помніць, што шчасце яе было кароткім.

Яна яшчэ пасядзела так, а потым прыбрала куфар, пераклала некаторыя сукенкі, загарнула ў празрыстую паперу кофтачку, лягла. А калі вярнуліся дзяўчаты, яна ўжо спала, і бачылася ёй у сне, што яны з Іванам стаяць на беразе ракі, якая бурліць з-пад валуноў, і ружовыя водбліскі падаюць на луг і поле — водбліскі зары, што аніяк не хоча адыходзіць у цемру, саступаючы месца будучаму дню. I ёй зноў было і сорамна, і добра ад Іванавай усмешкі, ад дотыку гарачых вуснаў, ад водару язміну, што плыў і плыў над полем...

Раніцай яна, як звычайна, пайшла на ферму. Дзяўчаты не ўставалі — малады, здаровы сон апанаваў іх, і бабка Аўгіння, лежачы на печы, шкадавала будзіць іх на работу. Дый сама яна адчувала сябе нядобра — учарашняе хваляванне забрала сілы, яна ляжала не варушачыся. I толькі калі ў хату, пастукаўшы, зайшоў стараста курса, разам уздрыгнулі: бабка Аўгіння спалохана, дзяўчаты — завішчаўшы ад нечаканасці, ныраючы пад малінавую коўдру.

— Ну, Пятрова і Асташонак, вы даеце! — загаварыў стараста, кучаравы нетаропкі Антон.—Усе вас чакаюць, думалі — можа, захварэлі.

— Не, мы здаровыя! — азвалася з-пад коўдры Аня.— Ты выйдзі, праз хвіліну ўстанем.

Антон выйшаў, дзяўчаты імгненна ўскочылі, ліхаманкава замітусіліся па хаце. Бабка Аўгіння села, звесіўшы ногі ўніз.

— Гэта ж хто з вас Асташонкава? — загаварыла яна глуха.

— Я, бабуля! — хуценька заплятаючы касу, азвалася Галя.— А што?

— А бацьку твайго як звалі?

— Сцяпан.

— Сцяпан? А маці часам не Улляна?

— А вы іх ведаеце, бабуля? — бесклапотна здзівілася Галя, а Аня мімаходзь зіркнула на старую і застыгла, гледзячы на твар, але пасля войкнула і кінулася апранаць куртку.

— А дзядзька і цётка твае, значыцца, на Алтаі? — Усё пыталася Аўгіння, і голыя жоўтыя яе ногі смешна боўталіся па белай тынкоўцы, як быццам яна ішла па дарозе.

— Ды я ж казала, бабуля, на Алтаі! — Галя спяшалася. Яна ўжо дапляла касу і цяпер, намазаўшы маслам два кавалкі хлеба, торкала іх у поліэтыленавы мяшэчак.— Я спяшаюся, вы ўжо не сварыцеся, што мы такі вэрхал узнялі.

I дзяўчаты амаль пабеглі з хаты, гучна гахнуўшы дзвярыма і не азіраючыся на старую, якая аслупянела сядзела на печы, гледзячы ім услед.

У абед на ферму зазірпуў брыгадзір.

— Ты чаго гэта, маладзіца, дзяўчат з кватэры гоніш? — запытаўся ён у Веры.-- Пачакала б ужо. Колькі дзён засталося.

— Якіх дзяўчат? — не адразу сцяміла Вера.

— Якіх? Студэнтак сваіх. Чым яны ўжо табе так дапяклі?

— Ды не... гэта няпраўда, я ж не ганю...— загаварыла Вера, і кроў кінулася ёй у твар.— Хто вам сказаў?

— Хто? Стараста,— брыгадзір глядзеў на Веру здзіўлена.—- Мусіць, то бабка твая ваду каламуціць! — нарэшце як здагадаўся ён.— Ну і шкодная старая, ніяк ёй не дагадзіць!

Вера кінула прыграбаць гной, заспяшалася дадому. Яшчэ з парога заўважыла: шафа адчынена, рэчы кватарантак — курткі, сукенкі — зніклі з вешалак.

— Ты што ж гэта, бабка? — накінулася яна на старую.— Ты чаго мяне сарамаціш? Што табе дзяўчаты зрабілі?

Аўгіння сядзела ля стала, паклаўшы на калені вялікія для яе худзенькай постаці рукі.