Вольга Іпатава - Перакат

Дзівам было, што мяне ўвогуле прынялі ў інстытут. Калі параўноўваць тое, што ведалі многія мае гараджане-аднакурснікі і засвоіла са школьнай праграмы я, то на мой кошт адносіцца калі ўжо і не круглы нуль, то нешта накшталт гэтага. Вакол завязваліся гутаркі, спрэчкі, называліся імёны, але я маўчала, сціскаючы зубы, не звяртаючы ўвагу на насмешлівыя позіркі і ўсмешкі. Праўда, гэтак было на першым і другім курсах, а на чацвёртым сціскаць сківіцы даводзілася ўжо іншым — тым маім дзяўчаткам, якія, скокнуўшы ў тэатральны, лічылі, што галоўны абавязак іх перад жыццём выкананы. Гадзіны, якія яны трацілі на нікчэмныя спрэчкі і жвачку, якую жуюць ва ўсіх зборышчах так званых «слівак грамадства», я праседжвала ў бібліятэцы, ездзіла ў Маскву амаль на ўсе новыя спектаклі любімых тэатраў і, хаця пасля адрабляла ўсе гэтыя паездкі, не шкадавала ні аб чым. Дый лёс быў літасцівы да мяне. Праўда, праўда! Іначай я не сустрэла б яго, Маланіна.

Так, яго — вядомага ў мінулым рэжысёра, а цяпер прафесара. Ды не, зараз ужо і не прафесара, і не рэжысёра... Я еду на могілкі заўсёды адна, каб нічыё слова ці жэст не перашкодзілі пабыць з ім, зноў убачыць яго, Уладзіміра Нічыпаравіча, успомніць, як углядаўся ён у няўмелую, смешную, але, відаць, даволі нахабнаватую абітурыентку. Я была нахабнай ад боязі, ішла напралом, як ідзе спалоханае цяля, не заўважаючы ні калючак, ні цвёрдых галін... Што ён разгледзеў ува мне, калі я чытала вершы? Рызыкуючы выклікаць незадавальненне прыёмнай камісіі, усё пытаўся: як уяўляю сабе тую ці іншую сцэну спектакля, як ацэньваю дэкарацыі ў апошняй пастаноўцы нашага акадэмічнага? Дзякуй богу, я глядзела ўсе спектаклі, якія ішлі ў тэатрах горада, і, можа, якраз гэта паказала яму, што ёсць ува мне нейкая ўтрапёнасць, што не проста хачу паказаць сябе на сцэне — у некаторых гэта было проста на твары напісана — самалюбаванне, як у павы якой. Хаця і тое праўда — я ж таксама паказвала сябе, умудрыўшыся паказацца перад камісіяй у доўгім цыганістым адзенні, з чырвонымі таннымі каралямі вакол шыі, з аголенымі рукамі і распушчанымі валасамі. О, тады мне здавалася, што я выглядаю ледзь не гераіняй нейкай п'есы, тым болей, я рыхтавалася чытаць трагічныя маналогі аб каханні — а як жа іх было чытаць у міні-спадніцы? Але Маланін нешта ж убачыў скрозь гэтае смешнае, канешне ж, недарэчнае аблічча, нездарма ён так доўга мучыў мяне і камісію, углядаючыся, як бы стараючыся нешта ўбачыць... а пасля нечакана прапанаваў пайсці да яго на рэжысуру.

Пра рэжысуру я неяк зусім не думала. Можа, таму, што, паланіўшыся цудоўнай ілюзіяй жыцця, якую падарыў нам неяк абласны тэатр, зазірнуўшы падчас гастроляў у вялікую суседнюю вёску, я думала толькі пра тых, каго ўбачыла на сцэне. Не тое каб зусім не ведала, што такое рэжысёр, але неяк не звязвала яго з чарадзействам, якое пераўтварае свет, якім мне ўяўляўся спектакль. Але калі Маланін суха паведаміў, што наўрад ці прайду на акцёрскі факультэт, я перастала сумнявацца. Ды і хіба ведала я тады, што рэжысёр — гэта стваральнік, што ягоным рукам паслухмяныя вобразы — усе новыя вобразы бясконцых персанажаў, якімі суцяшае сябе чалавецтва вось ужо тысячагоддзі? I ад яго залежыць, што ўбачыш ты ў спектаклі? Што гэта ён чытае і перакладае твой крык, тваё патрабаванне жыццю?!

Мае акцёры чакаюць мяне. Гэта — сапраўды мае акцёры. З многімі я вучылася разам, і як няпроста было прымусіць іх успрымаць сябе як настаўніка. Як творцу! Але надзіва гэта ўдалося. Можа, ідзе такое ад мамы, якая таксама невядома як, але ўмудраецца заўсёды і ўсюды падпарадкаваць сабе абставіны. А імкненне да справы бескарыснай, ілюзорнай, з яе погляду,— гэта чыё? Можа, бацькава? Маме многае ў маёй рабоце не зразумела, яна жыве ў цвёрдым, рэальным свеце, але ж любіла яна бацьку — яна, такая цвярозая, такая рэальная! Значыць, свету мы патрэбныя, значыць, ён сапраўды чагосьці шукае, хай нават насуперак свайму жаданню! А пакуль такое будзе ў чалавечай душы — няхай жывуць Арлекіна, дзівакі, што аддаюць на тое, каб распаліць агонь ілюзіі, гарэнне душы!

— Мілка, цябе можна?

Азіраюся — і нібыта спатыкаюся на лёдзе. Валянціна! Навошта ёй было прыходзіць? У хаце б ёй сядзець, каля тэлевізара, каб не думаць пра сённяшняе, каб не з'ядала горыч ад таго, што свой шанс у гэтым тэатры яна страціла — шанс, дадзены мною, падораны ёй дзеля нашага сяброўства...

— Я не затрымаю...

Голас Валянціны дрыжыць, на твары такі боль, што глядзець на яго немагчыма. Валька, з якой мы пяць гадоў жылі ў адным пакоі, дзелячы ўсе радасці і цяжкасці студэнцкага жыцця, просіць, каб я з ёй пагаварыла! Скажы нам хтосьці, што наступіць такая хвіліна,— ды мы засмяяліся б, зарагаталі, як вар'яткі! Ужо напачатку было вырашана, што будзем прасіцца ў адзін тэатр, куды б ні прапанавалі, але ў адзін. Разам будзем працаваць — не да сёмага — да сто сёмага поту! Каб сказаць сваё слова ў мастацтве, каб выказаць тое, на што толькі ты здатны і нават на што не здатны... Што ж, свае абяцанні я выканала. Настояла, каб узялі яе ў гэты тэатр — сталічны, хаця жанчын і ў ім, як усюды, процьма. Тэатр гэты, праўда, самы небяснечны. Актрыса тут часцей іграе дзяцей. Тут патрэбны гнуткасць, грацыёзнасць і асабліва — маладосць. Болей чым дзесьці...