Вольга Іпатава: Перакат

Навальніца прайшла, і вечаровае сонца мякка кранулася акна. Жоўтыя і чырвоныя плямы ўпалі на ложак, на белы скрутак каля маладой жанчыны, на светлыя яе валасы, якія сталі яшчэ болей жоўтымі, як бы заззялі над змучаным яе тварам. Яна прыўзнялася, пазіраючы на дзіця, не маючы сіл глядзець на пешта яшчэ. З-пад пабляклага халата выглядалі загарэлая шыя і белыя грудзі — вялікія для схуднелага цела, цяпер спустошанага і нязвыклага для яе самой, так што міжвольна жанчына ўсё праводзіла даланёй па жываце, нібыта не верачы ўласным адчуванням.

Сястра Вераніка паднялася і выйшла, дзверы здаліся маленькімі перад яе постаццю.

— Прыгожая...— нясмела сказала Алена, адарваўшыся ад сына.— Толькі нейкая надта злосная.

— Прыгожая — гэта праўда,— нібыта не чуючы апошпіх слоў, пацвердзіла паслушпіца.— Пра яе кажуць, што яна падта на Барбару Радзівілаўну падобная, на каралеву. Ці вы, можа, не чулі пра такую — яе свякроўка атруціла за прыгажосць.

Маладая жанчына збянтэжана патрэсла галавой.

— Вам, канешее, не да таго было,— не то пашкадавала, не то паздзекавалася паслуншіца, і Алена апусціла вочы. Яна і так адчувала сябе чужой і непатрэбнай тут, са сваёй бядой, якая ў вачах навакольных была не толькі бядой, але і грэхам. Грэхам і распустай выглядала тут усё дарагое і мілае для яе. Ды і не толькі тут. Увесь свет, здаецца, абрынуўся на яе, а адзіны чалавек, каля якога ўсё цяперашняе жыццё напаўпялася сэнсам, набывала рысы ахвярнасці і дабрыні, зараз гараваў у адзіночцы, яго, магчыма, білі, і, уяўляючы сабе, як курчыцца ад болю яго маладое моцнае цела, яна халаднела, слабасць, млявасць напаўнялі яе... Нявіннае, здавалася б, слоўца паслуншіцы напомніла ўсё гэта, і яна, нагінаючыся над дзіцем, цалавала і цалавала цёплы ягоны лобік, на які падалі мутныя кропелькі слёз. Паслушніца нешта прагаварыла і выйшла, пакінуўшы Алену з хлопчыкам.

Маладая маці плакала нядоўга, сон змарыў яе, вяртаючы румянак пругкім шчокам, творачы ў маладым целе цуд адраджэння. У сне яна бачыла Васіля — ягоны першы позірк, што здзіўлена і захоплена перагарадзіў ёй дарогу, калі яна разам з маці выходзіла з касцёла, радуючыся маладой траўцы на гарачым ад сонца прыгорку, жоўтым завушніцам вярбы на гнуткай зялёпай вербалозіне. Была вербная нядзеля, яна ўпершыню накінула на сябе квятастўю хусту, і здавалася ёй — плечы пад плюшавай жакеткай адчуваюць гарачыню заморскіх кветак, што цвілі на хустцы. Яна адпачасна бачыла і сябе і Васіля — з-пад чорнага пінжака выглядала кашуля, каля шыі вышываная сінімі васількамі, старэнькія боты падлатаны збоку акуратнымі латкамі. Якраз у іх, у тыя латкі, і ўпёрся погляд маці, якая сказала пагардліва:

— Чаго зыркаеш на яго? Вунь галота якая!

Маці, канешне, убачыла латкі, а яна... яна, агледзеўшы яго адным чэпкім дзявочым позіркам, заўважыла і русявыя, нейкія як попелытыя пасмы, на якіх не было звыклага картуза, і шырокія плечы, і смяшлівыя вочы. Але маці тут жа тузапула яе за руку, і яны пайшлі далей не аглядаючыся, хаця ад слова «галота» адразу як патускнелі і выцвілі і маладая зеляніна, і каляровыя пёркі на вербалозіне...

Калі Алена расплюшчыла вочы, то не адразу зразумела, дзе яна і што з ёю. Дзіця крыўдліва плакала, і гэты слабенькі, як кацянячы, галасок адразу, імкліва запоўніў пустэчу, што ўзнікла пасля таго, як Васіля забралі ў турму, а яна засталася адна ў горадзе — без кватэры, без працы, без будучага, з жахам думаючы пра таго, хто ад самага нараджэння павінен быў несці ў вачах людзей брыдкае, несправядлівае кляймо. Маленькі, кволенькі чалавечак зрабіў так, што ёй стала цёпла на душы і ўтульна, нібыта не была яна гэткаю ж гаротнай, як і некалькі гадзін назад, калі ішла ў сваё апошняе прыбежышча, не думаючы, не зважаючы ні на небяспеку, ні на рызыку, як цягнецца смяротна паранены звер.

Шмат разоў, застаўшыся адна, яна пыталася сябе — чаму пайшла за Васілём, пайшла ад роднай хаты, ад сытасці, кінулася за ім, нібыта ў вір. Пыталася — і не знаходзіла адказу, разумеючы, што, калі б усё паўтарылася наноў, ізноў пайшла б за ім — млеючы ад страху, не разумеючы і не разважаючы... Тое, што адбылося паміж ёю і Васілём, можна было б тлумачыць толькі адным словам, у якое ўваходзіла ўсё, чаго яна не разумела. Тое слова было «лёс». Лёс зрабіў так, што ёй няма без Васіля жыцця, лёс даў і забраў яго — ці надоўга, таксама залежала ад яго, лёсу...

Алена не ведала і не хацела ведаць, чым займаўся Васіль, чаму баліць яму тое, што астатнія вакол цярпелі і прымалі як належнае. Яна чакала яго пасля работы, рыхтавала няхітрую вячэру, прыбірала ў чужым, нанятым імі пакойчыку — з тых часоў, як пакінула хату, усё вакол было такое чужое, наёмнае, халоднае! — і ажывала, толькі калі бачыла мужа — вясёлага, прапахлага табакай. Васіль абдымаў яе, расказваў, што было новага на тытунёвай фабрыцы, дзе ён працаваў; строіў жарцікі. Яна падавала вячэру і, накуль ён еў — таропка, згаладнела, усё, што стаіць на стале,— прыціскалася да плячэй, абдымала ззаду і застывала ў цёплых тых дотыках, адчуваючы, як уваходзіць у яе вялікі спакой, як цяплее ўсё навокал... Па-за ім не было ні цяпла, ні святла, і таму, калі Алена засталася адна, яна жыла зусім пакутліва, прымаючы як непазбежнасць холад і пустэчу навокал. Яна як бы не заўважыла таго, што гаспадар кватэры выгнаў яе якраз перад родамі, амаль незаўважна прымала грошы ад людзей, што прыходзілі да яе, гаворачы, што яны сябры Васіля. Алена не задавала пытанняў, не цікавілася, дзе шукаць каго ў выпадку патрэбы. А патрэба была — два дні перад родамі яна амаль нічога не ела і таму, прыйшоўшы на ранішнюю імшу ў касцёл, упала без памяці перад маці боскай, што з дакорам глядзела на яе з вышыні. Мясцовы ксёндз ведаў яе гісторыю і, падумаўшы, вырашыў звярнуцца да сясцёр-бернардынак, а не адпраўляць жанчыну ў гарадскі радзільны дом, таму што наўрад ці вернецца адтуль яна, такая знясіленая. Ён ведаў выпадкі, калі турма прымушала адумвацца, рабіла людзей ціхімі, назаўсёды напалоханымі. Чаму ж не зрабіць для маладой набажнай прыхаджанкі добрае? А яна з тых, хто гэтае добрае памятае, I невядома, чым магла абярнуцца тая міласэрнасць!