Вольга Іпатава - Перакат

I пайшлі валхвы ў цёмныя лясы, што абкружалі непраходнай сцяной Полацак. I недзе там знікла, як згінула, Расанка...

Кідаў не раз аб ёй употай Усяслаў жэрабя — ці жывая, ці ўбачацца яны? Але падалі на яе імя толькі чорныя дошчачкі, а светлыя, васковыя, не трапляліся ні разу...

Прайшлі гады. I, седзячы ў порубе ў Кіеве, пачуў Усяслаў ад сваіх людзей, што нядаўна ў Перуновым капішчы на Валоўяй гары, што была за два дні шляху ад Полацака, прынесла сябе ў вялікую ахвяру Перуну дачка Крыве-Крывейты, валхва і чараўніка, якога баяўся калісьці сам Брачыслаў. Даўно не было на Полаччыне чалавечай ахвяры, але насоўвалася на яе цёмная хмара — палавецкае войска, і, жадаючы адвесці бяду ад роднай зямлі, згадзілася валхвіца, каб пралілася кроў яе на ахвярнік Перуну, каб паслаў ён грамовыя стрэлы на паганых полаўцаў, вярнуў княству Усяслава, якога захапілі ашуканствам Яраславічы. Цалавалі яны крыж, што не прычыняць страту Усяславу, але слабым аказаліся іх багі — так нібыта сказала перад смерцю Расанка.

I, седзячы ў цёмным порубе, адзінае акенца якога было заткнута кузлачком кудзелі, адчуў Усяслаў, як нешта гарачае падкаціла яму пад грудзі, а пасля цяжка і салёна зашчыпала ў вачах...

А яшчэ праз гады, калі быў ён цяжка паранены, прынёс яму лекар піць травяны адвар. I знаёмым-знаёмым пахам павеяла на Усяслава.

— Што гэта за трава? — спытаўся ён слабым голасам.

— Расанка, княжа,— адказаў яму лекар.— Іначай яшчэ завуць людзі — зверабой. Так загадаў зваць яе епіскап,

Піў Усяслаў гаркаваты настой, які вяртаў сілы. Думаў пра лёс свой і справы свае. Пра зямлю, якую любіў моцна і да якой вярнуўся, пакінуўшы славуты і вялікі кіеўскі стол.

I пра Расанку думаў, пра траву, якая захавала яе імя.

Часам заглядаў і ён у будучае, але не ведаў, што моцным акажацца загад царквы — не ўпамінаць імя валхвіцы, што траву, якую завуць расанкай, стануць пасля зваць святаяннікам зверабоем.

Але ў самых далёкіх кутках Полаччыны захаваецца і гэтая назва — расанка...

Вечарамі, праходзячы ля борцяў, заўважаў Алёшка, што пчолы працуюць не як заўсёды, дружна лятуць да ліпы і назад; над калодаю шмат абібокаў адчайна гудуць, нібы сварацца. Ён усміхнуўся: нагадалі яму растрывожаныя пчолы полацкае веча, калі быў на ім апошні раз. Крычаў пачырванелы ад гневу тысяцкі — не далі столькі, як патрэбна, вояў Кажэвенная і Абутковая вуліцы, а купцы, што з мячамі, стаялі тут жа, гаманілі між сабою, што збіраецца іх да портаў раздзець князь Усяслаў, бо каменная Сафія патрабуе ўсё повыя сарокі [ 18 18 Сарокі – мера звярыных шкурак. ] сабалёў і вавёрак, новыя обалы жалеза і купы, купы [ 19 19 Купы – грошы ў старадаўняй Русі. ]... Дзякуй вялікаму Стрыбогу, усё гэта цяпер далёка — і тысяцкі, і цівуны. Жывецца яму тут ненамнога лягчэй, чым калісьці ў селішчы ля Полацака, ды затое вальготна, свабодна. Ніхто не стаіць над табой з бізуном — няхай так будзе заўсёды!

А пчолы бесталкова таўкліся ля калоды, нібыта залез да іх пчаладзёр — з тых, што абіраюць чужыя борці. Гэта мог быць толькі аблог [ 20 20 Аблог — калі пчолы збіраюцца пакінуць вулей. ], і таму вечарам, памыўшыся на ноч, Алёшка паказаў сямейным, сыну ды нявестцы, каб заўтра нікуды не ішлі з хаты — ні па ягады, ні на загатоўку борцяў, а нацягалі раненька з крыніцы колькі кадушак вады ды добра вымыліся самі.

Ледзь толькі ўзнялося над лагчынаю чырвонае Ярыла, ля хаты заварушыліся — пабегла за кароваю ў лес малая ўнучка, ляскаючы пугай па зараселых кустах і весела скачучы ля зялёнага, нявыспелага жыта, што, заціснутае лесам, квола, але дружна пачало каласіцца. Як заціснутая магутнымі дубамі і ялінамі, стаяла ў лагчыне і хата, ля якой ціха звінела і булькатала лясная рэчачка, што пачыналася непадалёку адсюль. У ёй шмат вёснаў назад упершыню вымачыў Алёшка зерне і рабіў так тры ранішнія зары — і што ж? На лапіку зямлі, тады зусім малым, толькі што выпаленым, такое вымахала жыта, што і дасюль помніць Алёшка смак першай лусты хлеба. У крыніцы ж мылася Дасада, нявестка. Перад тым як абвёў іх з сынам жрэц вакол свяшчэннага дуба, замову ён сказаў старадаўнюю: «мыю я чырвоную дзеўку з загорнага студзянца ключавою вадою, сціраю я з чырвонай дзеўкі ўсе ўзарокі з прызарокамі» — і колькі жывуць разам — не нагледзішся на маладых. Вось і цяпер — толькі падоена карова, а сын з нявесткаю ўжо ідуць ад крыпіцы, узяліся за рукі,. і валасы ў абодвух не прасохлі яшчэ — у Дасады — цёмна-русыя, у Івашкі — мяккія і светлыя.