Вольга Іпатава: За морам Хвалынскім

— О-о-о! — як выдыхнуў нарэшце Усяслаў. Твар яго разгарэўся, шэрыя вочы глядзелі на дошку з захапленнем.— Хто гэта?

— Архангел Міхаіл,— склаўшы рукі на грудзях, Нялюба стаяла ля ўвахода.

Усяслаў раздумваў. Гордае сямейства Ірвідуба нізавошта не дапусціць такой ганьбы: дзяўчына — а малюе нібыта які рамеснік! Самім богам ёй назначана нараджаць дзяцей ды хадзіць за мужам! Нялюба добра разумела гэта, таму i рашылася жыць, як звер, у глушы. Але відаць, што i яна ад свайго не адступіцца. Дзве сілы сутыкнуцца — i загіне слабейшая... Яна i цяпер зблажэлая, зямлістая, ці вытрымае далей уласнае раздваенне?

— Збірайся,— сказаў ён нарэшце.— Будзем чорта з цябе выганяць...

Яна глянула на яго. З прытоеным шкадаваннем i сумам глядзеў Усяслаў: адкуль падае на плечы такім вось маладым неспадзяваны і, можа, непатрэбны ім дар?

— Прыгожа! — сказаў нарэшце.

Алекса дзівіўся — чаму княжыч не карае непакорную. Чаму стаіць перад іконай моўчкі, думаючы пра нешта светлае?

Ён, Алекса, не такі. Ён не будзе ўкленчваць перад дошкай, няхай нават на ёй намаляваны сам архангел! Усім сваё месца. Гэтай, распешчанай баярыні — замуж ісці, дзяцёй нараджаць. Хаця хто яе, сапсаваную бесам, возьме?І

Па Полацаку папаўзлі чуткі, што Усяслаў — князь мацнейшы за епіскапа: іменна ён выгнаў быццам бы чорта з унучкі славутага Ірвідуба. Праўда, дзяўчына калінекалі з'язджае ад княгіні, але кіруе заўсёды ў сялецкі манастыр. Там ёсць для яе келля, ключ ад якой у яе адной. Кажуць яшчэ, што, ратуючы душу сваю, адкупіла Нялюба Ў візантыйскіх купцоў некалькі іконаў, роўных якім няма нават у кафедральнай царкве, i падарыла манастыру.

Падслухаў нехта з чалядзінцаў, як шчыравала перад сынам княгіня, дапытваючыся, якімі чарамі ён вылечыў дзяўчыну, i як рагатаў стары князь, дазнаўшыся ісціну. Куплены ў Іерусаліме кавалак дрэва — нібыта з самой трупы гасподняй — ён наказаў аддаць Нялюбе, a ўсцешаная княгіня аж да раніцы любавалася іконай, прывезенай з манастыра. Сыну ж i яго аружаносцу падарыў Брачыслаў па хітоне, толькі ў Алексы быў плашч той не з аксаміту, a з валянай воўны, дый каўнер з лісіцы, а не з собаля.

I так i не зразумеў Алекса, чаму i навошта дазволілі дзеўцы-вар'ятцы маляваць іконы? I шкадаваў яе, i нагарджаў. Ды ў кожнага свой лёс — чакаў ён i Алексу, пільнаваў, не спускаючы вачэй...

Восенню быў паход, a ў тым паходзе загінуў яго старэйшы брат, Пуцята. Пасівела маці. Сагнуўся каваль Таміла.

Радаваўся бацька, калі прыходзіў дадому Алекса.^

— Адзіны сын ты цяпер у мяне...— сказаў аднойчы, i вочы заслязіліся. Паўтарыў раздумліва: — Адзіны... I той у воях. Хай бы зямлю абрабляў. Ці жалеза. Ці гліну. Чаму ж мне такое?

I ўпаў на калені перад Сварогам:

— За што?! Божа, за што ты караеш гэтую зямлю? Ёсць жа, відаць, месца, дзе няма вайны дзе шукаць яго.

— Бацька, без вайны мужчыны парахнеюць i робяцца рыхлымі, як порхаўкі! - трохі зняважліва пачаў супакойваць яго Алекса. Але, калі перад ім на калені упала маці, пасур'ёзнеў:

— Што гэта вы?

Пачаў паднімаць маці, а тая, абдымаючы яго ногі, прасіла:

— Ты ж хоць беражы сябе... Прападзе наш род... Дзеўкі замуж пырснуць — i ўсё, лаві ix.

I дадала з нечаканай сілай:

— Жаніся ты, ці што?!

I зноў паблажліва выгаварыў Алекса:

— Паход будзе восенню, вось што!

I паспяшаўся да выхада. Бо толькі зрэдзь, калі-нікалі, удавалася Алексу ўпотай ад княжацкіх чалядзінаў пабываць на сваёй Вадзяной вуліцы, у бацькоў. Кожны раз, калі бачыў сваю хату, нібы ўрослую ў зямлю, бярозу, што цягнулася ўвысь ля невысокага ганка, бачыў ля бажніцы счарнелых ад дыму Рода i парадзіх — шчымела сэрца.

— Бацька, ты б падлогу наслаў ці плот новы ўсчаў,— не раз казаў ён, аддаючы старому сярэбраныя i медныя куны, што назапашваў на службе. Шчодры быў княжыч, нічога не шкадаваў для малодшых отракаў; i ўсё аддаваў Алекса ў сям ю. Але за гэты час амаль нічога не змянілася ў хаце, адно замест жоўтых бычыных пузыроў блішчалі ў вузенькіх акенцах слюдзяныя пласцінкі ды стаяла ля палацяў вялікая распісная скрыня, дзе штогод прыбаўлялася дзявочых убораў, упрыгожванняў ды ручнікоў — што ладзілі сёстры ды куплялі бацькі. Стары Таміла цяпер меўся выдаць дачок не за простых смердаў — як-ніяк, сын отрак у княжацкай дружыне! А сёстры, Радасць i Ручаіна, апошнім часам выцягнуліся, як маладыя гонкія дрэўцы, i, нібы дрэўцы, наліліся сакавітай сілай. «Па чатырнаццаць вёснаў — хаця б не заседзеліся ў дзеўках!» — бедавала маці. «Не заседзяцца! — суцяшаў бацька.— Не знойдзем багатага, знойдзем хоць беднага, свайго. Як ёсць грошы, то i крывую, i сляпую возьмуць. А нашы ж гладкія, што цялушкі, a вачмі ажно стрыгуць. Толькі б на якім ігрышчы не ўмыкнулі куды далёка».