Міхась Стральцоў: Адзін лапаць, адзін чунь

Несур'ёзна, канечне, кажа ўсё гэта дзед. Во і сам усміхаецца на тое. Дзед хітруе, проста не хоча яму, Іванку, нічога пра наган казаць.

— Ва ўсіх дык і тое, і тое ёсць. Толькі ў мяне нічога няма. Адна рагатка, можа,— ды і тая парвалася. Ну, хочаш, дзед, паглядзі... У цябе, дзед, нават дратвы няма, каб звязаць парваную стволку.

— Ну, гэта ты ўжо шэльму строіш, унучак. Ой, шэльму! У бабы суровую нітку папрасі. Хіба не дасць? А што дратва? Вунь смалы вазьмі, нітку насмыч — будзе табе дратва... Ай, шэльма ты, шэльма,— і дзед ківаў галавой, усміхаўся.

— А чуні ў мяне ёсць? Скажы, дзед, ёсць? Ну, скажы!

— Будуць табе і чуні, ты толькі пачакай. Пацярпі. Бог, унучак, цярпеў і нам цярпець вялеў. Вось паглядзіш: убачу я дзеда Трахіма і спытаю ў яго... Ну, можа, не спытаю зразу, а так скажу: «Добрага здароўечка табе, сват. Як жывеш? Унучак наш перадае табе паклон». А дзед Трахім спытае: «А як ён там, унучак мой?» — «Грэх пра яго, сват, што-небудзь кепскае сказаць. I бабу, і дзеда слухае, і матку ўважае. Да цябе з бабай у госцейкі збіраецца. Во які наш унучак!» — «Ай-яй! — скажа дзед.— Гэта ж і праўда такі харошы хлапечык — уга! Не так жа сабе я чунь яму падмеўся сплесці! Уга! Ты так і перадай яму, сват, што не хлушу, спляту!» Во як, Іванка, будзе, усё добра будзе, паглядзіш.

— Ты выдумляеш, дзед. Усё ў цябе добра ды добра... добра ды добра ўсё.

— Слухай ты сюды, якую я табе ціка-а-вую гісторыю раскажу. Прадзед твой, Ігнат, бацька мой, нябожчык, любіў яе часта расказваць. Жыў-быў, слухай сюды, адзін чалавек, не то дзіваком лічыўся, не то святым. Слова хоць каму благога не скажа, не накрычыць, не папракне. Дрэнна чалавек зробіць, ён у душы пашкадуе, галавой паківае, скажа толькі: ой-я-яй! Бы на дзіця неразумнае паглядзіць. I чалавеку таму тады совісна. Вось як было. А ў жыцці, унучак, усяляк бывае. Бывае, што з такога чалавека смяяцца стануць: які ж ты, такі-сякі, добры, калі нястрашны? Аж не. Такі ўжо быў той чалавек дабрэнны, што не смяяўся, не знушчаўся з яго ніхто. I былі ў яго, значыцца, тры сыны. Харошых дзяцей яму бог даў. Але ж дужа дзівіліся і яны: чаму такі бацька? Што яны ні зробяць, усё яму добра. Благое не замеціць, а на добрае пакажа ды і пахваліць яшчэ. Вось і надумалі сыны: што б ім такое зрабіць, каб бацька раззлаваўся, каб на іх сярдзіты стаў. Не ад злосці, слухай сюды, надумалі яны так. Надта ўжо ім цікава было праверыць свайго бацьку. А дзела на сенакосе было. Пасцягалі яны сена ў копы, да вечара яшчэ часу шмат засталося: што рабіць? Старэйшы і кажа: «Давайце капу падпалім, паглядзім, што наш бацька будзе рабіць». Падпалілі, сталі і як бы грэюцца. Тут і бацька падышоў. I што б ты думаў, ён зрабіў? Стаў да іх, рукі грэе, а сам прыгаворвае: «На сонцы цёпла, цёпла, а пры капе яшчэ цяплей!» — і засмяяўся дзед, лагодненька так засмяяўся, як бы сам сабе. Як бы забыўся, што пры ім сядзеў Іванка. Барада ў дзеда рыжая, ну, не зусім рыжая, а так сабе. I мяккая. Гэта ведае Іванка. Надта клычыцца дзедава барада, як ён хлебныя крошкі з яе выбірае. Дзед во і цяпер, як смяяўся, нечага хапаўся за бараду. Губы ў яго сталі белыя, і ён ціхенька калаціўся ўвесь. Адвярнуўся во нечага, сцішыўся нечага дзед. «А можа, ён плача?» — падумаў Іванка. Шапку вунь зняў, выцірае рукавом лысіну. Галава ў дзеда зусім голая, а шыя ўся пасечана баразёнкамі.

— I ветру, бач, няма, а залезла нешта ў вочы. Тут глядзі ды глядзі,— нібы апраўдваўся дзед.

Ён павярнуўся да Іванкі, плюскаў вачамі, павекі ў яго былі чырвоныя, а вочы аж белыя — памутнелі ў дзеда вочы. I жаль працяў Іванкава сэрца, падумаў ён, што нядужы ўжо дзед.

— Дзедка, хопіць табе ўжо. Бач, колькі нарэзаў! А то дай я табе памагу.

— Трапляецца, кажаш, і рачку малому злавіць рыбку скарэй, як старому,— павесялеўшы, зірнуў на Іванку дзед.— А не, унучак. Стары, што малы. I малы, што стары. Дос мне ўжо. Нарэзаў аж у запас. Добра, што саломка хоць ёсць. Выведзем на вясну кароўку. Пераб'ёмся неяк. А вунь як калгаснай скацінцы да вясны дацярпець?.. Калгасная не калгасная — чым яна вінавата, усё адно шкада. Яшчэ на каляды ездзілі па дварах, сена ў гаспадароў прасілі. Хто даваў, а хто б і даў, ды ў самога няма. Вось як! Звядзецца ўся скацінка, будуць ваўкі косці гладаць... Кароўнік раскрылі, салому скармілі. Салома тая — званне адно. На ёй зялёны мох парос, у руках рассыпаецца — гніль. Карова зялёныя лапкі лепей, чым тую салому, есць. Свіціцца ў кароўніку ўся страха. Ляжа карова — бакі прымярзаюць.

— Дзед, а няхай бы ўзялі кароў у двары, няхай бы перазімавалі...

— Э, унучак, каб жа ўзялі, ды каб жа далі. Узяць — возьмеш, а карміць чым будзеш? А другі разважае так: вазьму, а што мне з гэтага будзе? Малака не дасць: запусцілася, якое ўжо там малако. Сена страўлю, а хто яго мне верне?.. Працадні запішуць? А што мне будзе на тыя працадні? Сена? Ды сена і ў калгасе няма. Ды і начальства не дазволіць, каб кароў ці коней разабралі. Пабаіцца, каб людзі не падумалі, што калгасы будуць распускаць. Калі людзей не пабаіцца, дык таго начальства, што над ім, што вышэй.