Міхась Стральцоў: Адзін лапаць, адзін чунь

На акне ў рудым ад колішняй самагонкі графіне стаяла свежая дзедава «кіслушка».

Бабуля заварушылася на печы, пазяхнула. Потым ля коміна зашамацела лучына — бабуля, мусіць, уставала.

— Куліна! Злазь ужо, вячэраць будзем,— гукнуў дзед Міхалка. Кінуў абчышчаць цыбуліну і прыслухаўся.

— А вячэрайце, вячэрайце ўжо... Ты ж ведаеш, як я вячэраю... Вячэрайце сабе.— I зноў на печы стала ціха.

— Свацця Куліна, дык чаго ж гэта ты? Ці гэта так табе кепска? — падаў голас дзед Трахім.

— А-а, гэта ты, сват Трахім? А я ляжу, сплю — не сплю. У галаве гудзе, бы званы б'юць. I голас як быццам знаёмы, а не пазнаю. От, старасць не радасць... Як жа там свацця?

— Мадзее трохі. Мусіць, як і ты. З жыватом у яе. Можа, язва якая. Содай толькі і ратуецца. А яе во нідзе не дастаць, уга.

— Хіба што язва. А то ж яна маладзей за мяне.

— Злазька, злазь, свацця. Дай на цябе хоць паглядзець.

— На запечак хіба злезу. Пасяджу. А вы вячэрайце без мяне. Нічога нешта ў рот не ідзе.

Бабуля злезла з печы і села на запечку, паставіўшы ногі на дошку-прыступку. Цёмная хустка была нізка насунута ў яе на лоб, з-пад хусткі рэзка азначаўся худы, з цяжкім надброўем твар, з кручкаватым тонкім носам і застылымі, як бы прыпухлымі, вуснамі.

— Во мая дарога: ад печы да парога.

— А нічога,— сказаў дзед Трахім.— Перажывём зіму, летам будзе лацвей. Пагрэем косці, уга!

— Тата,— сказала да дзеда Міхалкі Іванкава маці,— прасі, каб садзіліся за стол.

— Бабуля,— падышоў да запечка Іванка,— паглядзі, што ў мяне на нагах. Мне дзед Трахім чунь сплёў. I аборы аж дзве. Адну ў запас даў. Анучкі во толькі трохі карэлыя. Маці сказала, заўтра памые...

— Ну добра, ну і няхай,— скоранька сказала бабуля, і Іванку крыўдна стала ад гэткай яе безуважнасці. «Нядобрая гэта бабуля,— падумаў ён.— Спала на печы, спала, нават не чула, як дзед Трахім прыйшоў. А мо і знарок не абазвалася. А цяпер і вячэраць не хоча: упрошвай яе. Не хоча, не хоча, а ноччу ўстане і пачне шукаць сабе чаго паесці. Быццам ёй не даюць. Дзед і той за гэта на яе сварыўся... Нічога не буду ніколі паказваць ёй. Пайду депш да дзеда Міхалкі».

— Дзед,— сказаў Іванка,— паглядзі, якія ў мяне доўгія аборы. Я вось так закруціў, і яшчэ вось так. Заўтра мне мама анучы памые... А ты мне адну сваю суконку дасі? У цябе вялікія, дык мне з адной будзе дзве. Скажы, дасі, дзед?

— Ну што з табой зробіш? Давядзецца даць... «Божа, навошта я аддаў яму наган? — падумаў раптам ён.— Што гэта я? Што робіцца са мной? Душа ў мяне стала мяккая, як воск. Не давядзе гэта да дабра».

— Іванка,— сказаў дзед,— заві дзеда Трахіма садзіцца за стол... — Сват, хадземка, а то ўсё астыне зусім.

Пастаўшы перад сталом, яны хрысціліся: дзед Міхалка задумліва і пакорліва, слаба шэпчучы нешта, дзед Трахім скоранька і дробна, ненатуральна задраўшы галаву і няўцямна, палахліва плюскаючы вейкамі.

Потым селі за стол.

— Колькі ж гэта ёй было... нябожчыцы Маланні? — спытаў дзед Трахім.

— Ды было ёй нямнога, год, можа, пяцьдзесят пяць... Куліна, колькі Маланні было год?

— Во не падумаў бы... Уга... А выглядала ж на ўсе шэсцьдзесят.

— Жыццё халернае было,— сказала бабуля.— Ды яшчэ табаку гэтую курыла, як мужчына,— сасмягла ў яе нутро... А радзілася ж яна, калі мне было ўжо дзесяць ці дванаццаць год. Я ж ужо за табой, Міхалка, замужам была, як няшчасце тое навалілася на нас, як тата і мама грыбамі атруціліся. Перад японскай вайной гэта было...

— Ну, так яно і будзе, год ёй пяцьдзесят пяць,— сказаў дзед Міхалка.

— Не пашанцавала нябожчыцы ў гэтай жытцы,— страпянуўся дзед Трахім і заківаў галавой, і сам неяк увесь выпрастаўся за сталом, цвёрда абапершыся рукамі аб лаву.

Каторы ўжо раз за вечар здзівіла Іванку неадпаведнасць таго, што казаў дзед, усяму таму, што выказвалі ягоны голас і ягоная пастава. I як бы сам радаваўся гэтай неадпаведнасці дзед, як бы любаваўся на свой голас, які праз увесь час быў аднолькава порсткі і жвавы.

— А нічога ад яе не бачылі, акрамя дабра,— няхай ёй будзё лёгка на тым свеце,— паспешліва і безуважна загаварыў дзед Міхалка, а Іванка здагадаўся, што гэтая безуважнасць у дзеда знарок: як бы хацеў ён абысці так, прытупіць тую порсткую жвавасць, што неўтаймавана, нядобра чулася ў голасе дзеда Трахіма.— Сорак год з намі пражыла, слова благога ад яе ніхто не чуў. А пра яе сказаць дрэннае грэх было. Нага хворая — змалку гэта ў яе, ад гэтага і ў дзеўках засталася,— а яна ўсё кульгець ды кульгець, за ўсё бярэцца, нароўні са здаровымі.

— Памерла неспадзёўкі,— сказала Іванкава маці.— Запарылі мы перад тым бялізну, яна ваду насіла ўсё. Ніхто тады нічога не западозрыў, ды і ў яе, мусіць, прадчування не было. Спаць, праўда, у той вечар раней лягла. Ноччу мама чула: уставала колькі разоў ваду піць. «Чаго ты, Малання? Баліць што?» — «У хаце нечага душна. Ты спі». Пад раніцу спахапіліся мы, ды позна...