Канстанцін Бандарук: Адзінае на патрэбу

Што азначае для сучаснага чалавека гэты старажытны запавет? Калі-б спрабаваць перакласьці яго на сучасную мову, дык першы зь дзесяці сынайскіх запаветаў можна зразумець наступным чынам. Ніякае іншае памкненьне не павінна ў нас быць мацнейшае за дабрыню і жаданьне жыць у праўдзе. Ніякае асабістае жаданьне багацьця, значэньня, славы ня можа ўзрастаць да ролі бажаства. Ніякая пажадлівасьць або лянота ня могуць быць маторам нашых дзеяньняў. Дрэнна робім спрабуючы любой цаной разбагацець і адначасова закідаючы ўспамаганьне іншых і ўласнае духоўнае разьвіцьцё. Дрэнна робім, калі ня дбаем пра любую, добрую ініцыятыву, напрыклад, дапамогу пакрыўджаным, каб ня страціць на значэньні або каб не скампраметавацца ці стаць пасьмешышчам. Дабрыні і духоўнай паўнаты нельга адкладаць да часу, калі будзем заможнымі і ўплывовымі. Мы не павінны гнацца за посьпехам. Культура жыцьця важнейшая за паасобныя дасягненьні. Ніякае сумеснае бажаство не павінна зацямніць нашае імкненьне да штодзённага практыкаваньня дабра і выпрастоўваньня фальшу. Ні раса, ні народ, ні саслоўе, ні арганізацыя ня могуць стацца найвышэйшым дабром, дзеля якога можна зьнішчаць іншыя народы, абкрадаць іншыя нацыі, эксплуатаваць іншыя клясы. Таксама бажаство тэхнічнага прагрэсу, разьвіцьця навукі, міф шчасьця мінулых пакаленьняў ня могуць апраўдваць, напрыклад, ні дасьледаваньняў небясьпечных для чыйгосьці здароўя, ні якой-небудзь крыўды спрычыненай каму-небудзь. Імкнучыся да дасканаласьці ў сваёй прафэсіі мы не павінны забывацца ні пра абавязкі ў дачыненьні да іншых, ні пра ўласную духоўную паўнату, культуру і тонкасьць у штодзённым жыцьці. Найбольш культуры перадаецца ўзьдзейнічаючы на сваіх блізкіх. Нельга забывацца пра іх, ствараючы рэчы, разьлічаныя на вынік у далёкай будучыні. Калі мы — хрысьціяне і верым у Адзінага Бога, мы не павінны думаць, што толькі з гэтай прычыны мы ўжо свабодны ад ідалапаклонства. Наша жыцьцё можа быць больш паганскім, чымсьці жыцьцё чалавека, што пакланяецца кумірам. Тое, як хто жыве, важнейшае за тое, якім статуям ён пакланяецца. Калі мы гонімся за выгадай і роскашай, не спрабуючы нават зьмякчыць галечу вакол сябе, дык нават трымаючыся царкоўнага вучэньня і нават будучы сьвятарамі і прапаведнікамі Адзінага Бога, застаемся ідалапаклоньнікамі.

Гэтак можам, хаця літаральна гэтак ня мусім, адчытаць старажытны запавет: „Хай ня будзе ў цябе іншых багоў перад абліччам Маім”.

2. „Не рабі сабе выразнога ідала...”

„Не рабі сабе выразнога ідала і ніякага вобраза таго, што на нябёсах угары і што на зямлі ўнізе, што ў вадзе ніжэй зямлі. Не кланяйся і не служы ім”, — гаворыцца ў другім запавеце. Каб правільна зразумець сэнс запавету, неабходна спалучыць яго са словамі Апостала Паўла, сказанымі ім у Афінах: „Дык мы, будучы родам Божым, не павінны думаць, што Боства падобнае да золата, альбо серабра, альбо каменя, увасобленага ў твор мастацтва і выдумкі чалавечай” (Дзеі. 17, 29). Менавіта другі запавет і згаданыя словы Паўла спрычынілі ў гісторыі хрысьціянства буйны рух званы „іканаборствам”, які быў адказам на скрыўлены „культ іконаў”, празьмернае абагаўленьне іх. Баронячы ідэю шанаваньня ікон і сьвятых прадметаў Яан Дамаскін мусіў выразна і настойліва тлумачыць, што хрысьціяне не пакланяюцца ні дрэву, ні фарбам на іконе, але таму, хто на іх прадстаўлены: Ісусу Хрысту, Божай Маці і сьвятым. Паводле Дамаскіна, іконы дапамагаюць лягчэй перанесьціся думкамі да аб’екту шанаваньня, як чалавеку дарагі бывае здымак каханага або каханай, якія ў дадзены момант адсутнічаюць.

Калі-б літаральна зразумець другі запавет і словы Апостала, дык трэба было-б наагул адмовіцца ад несьмяротных твораў мастацтва, безь якіх славутыя галерэі сьвету апусьцелі-б. Ці правільна паступілі Леанарда да Вінчы, Мікэлянджэля, Андрэй Рублёў ды іншыя выдатныя мастакі, якія стварылі шэдэўры мастацтва, скарыстоўваючы біблейскія сюжэты і рэлігійныя матывы. Другі запавет забараняе толькі рабіць выявы, прызначаныя для пакланеньня ім. Ён не забараняе выяўленчае мастацтва, калі яно ставіць перад сабою мэты духоўнага павучэньня, прыгажосьці, упрыгожаньня храмаў або дамоў. Нават у Скініі Запавету і Ерусалімскім Храме былі зроблены па непасрэдным загадзе Самога Бога выявы анёлаў. „Зрабі з каванага золата двух херувімаў па абодвух канцах пакрыўкі... і будуць херувімы з распрасьцертымі крыламі і тварамі адзін да аднаго” (Вых. 25, 17-22). Бог падрабязна загадвае зрабіць выявы двух анёлаў, але адначасова рашуча забараняе пакланеньне і служэньне ім.