Вольга Іпатава - Паміж Масквой і Варшавай

Будучы ў Слоніме, нельга не заехаць у недалёкія адсюль Жыровічы.

Жыровічы пачыналіся з легенды. Нібыта некалі, у XV стагоддзі, пастушкі пасвілі жывёлу і раптам убачылі ззянне. Свяцілася ікона, якая знаходзілася на старой ігрушы. Калі паведамілі пра гэта старэйшым, яны спачатку высмяялі дзяцей, пасля ж, убачыўшы само дзіва, зразумелі, што сталі сведкамі цуда. Уладальнік Жыровіцкай пушчы А. Солтан пабудаваў на месцы, дзе знайшлі ікону, драўляны храм. Праз паўтара стагоддзя, у 1613 годзе, новы ўладальнік, кашталян смаленскі Ян Мялешка пабудаваў мураваны касцёл і запрасіў базыльянаў.

Ля іконы адбываліся цуды — вылечваліся Цяжкахворыя, у сляпых адкрываліся вочы. I паступова ікона Божай Маці Жыровіцкай стала самай вядомай цудатворнай іконай Вялікага княства Літоўскага, а манастыр базыльянаў, які ўтварыўся тут,— адным з самых уплывовых і прызнаных цэнтраў уніяцтва.

Бібліятэка, якая была ў манастыры, мела шмат каштоўнейшых кніг і часткова знішчана ў часы, калі выкаранялі уніяцтва; частка яе вывезена адсюль, і асобныя экземпляры знаходзяцца ў Санкт-Пецярбургу. У галоўным Успенскім саборы Жыровіцкага кляштара базыльянаў знаходзілася Жыровіцкае Евангелле —- беларуская рукапісная кніга XV стагоддзя, вядомая яшчэ як Евангелле Сапегі. У XVIII стагоддзі тут быў першы на Беларусі арган — у 80 рэгістраў.

Сюды на пакланенне цудатворнай іконе прыязджалі практычна ўсе каралі Рэчы Паспалітай, апроч аднаго, дый той не прыехаў па прычыне цяжкай хваробы. Супернічаць па знатнасці і вядомасці з Жыровіцкім мог у канцы XVII стагоддзя хіба што Чэнстахоўскі манастыр у каталікоў. Адзін за адным узнікалі храмы — самы галоўны і пышны з іх Успенскі сабор, пабудаваны ў 1650 годзе ў стылі барока. Архітэктары лічаць, што алтарная частка яго — унікальная, апсідальнае завяршэнне цэнтральнага нефа мае ў ім «ступенчатую тэлескапічную структуру па вертыкалі» (Т. Габрусь), таму ў час будаўніцтва памеры яго скарачаліся. Аднак вышыня храма дастаткова вялікая — звыш 35 метраў, а даўжыня каля 50 метраў. У ансамбль Жыровіцкага манастыра базыльянаў уваходзілі Богаяўленская царква (пабудавана ў 1769 годзе) і Крыжаўздвіжанская (той жа год пабудовы). Абедзьве яны пабуда-ваны ў стылі барока. Але Крыжаўздвіжанская царква мае адметнасць: унутры змешчаны своеасаблівы храм — кальварыя, які імітуе паломніцтва Хрыста ў Ерусалім. Наведвальнік паднімаўся ў храм і нібы аказваўся на вышыні — сімвалічнай Галгофе. Спускаўся ён па прыступках паралельна роспісу на сценах, што стварала ілюзію вялікай прасторы і аб'ёму. Веруючыя адчувалі незвычайны экстаз, сюды прыязджалі спецыяльна, каб пабыць на «намоленым месцы», паспавядацца... Да таго ж тут была семінарыя, якая, перастаўшы быць уніяцкай, стала праваслаўнай і здолела перажыць часы ганенняў і праследаванняў. 20 год назад, прыехаўшы сюды, аўтар назірала дзіўную карціну: каля Успенскага сабора перад маладым хлопцам на каленях стаяў настаўнік, сівы чалавек з ордэнскай калодкай. Высветлілася — выдатнік адной са школ Беларусі прыехаў паступаць у семінарыю, і дырэктару школы пагразілі, што, калі той стане семінарыстам, у яго самога адбяруць партыйны білет. У тыя часы гэта значыла — канец дырэктарству, канец выкладчыцкай працы. I ён прасіў свайго вучня, стоячы перад ім на каленях, і ўгаварыў яго. Яны паехалі адсюль разам на таксі, якое тут чакала два дні...

Паміж саборам і келлямі манахаў сціпла прытулілася Богаяўленская царква, пабудаваная ў 1769 годзе. Своеасаблівасць ёй надаюць барабан з купалам у сярэдняй частцы. У комплекс манастыра ўваходзяць, апроч названых храмаў, будынак семінарыі, жылы корпус, трапезная, бальніца, агарод, сажалкі. Часткова кляштар абнесены мураванай сцяной з брамамі.

Пастаім ва Успенскім саборы каля алтарнай іконы «Маці Божая Жыровіцкая» — невялікай іконкі з каменнай разьбой, закаванай зараз у чаканны сярэбраны аклад, паглядзім на вызалачаную разьбу ў стылі барока на іканастасе, дзе залацяцца вінаградныя лозы, лісты, херувімы, дзе лёгкімі, светлымі фарбамі намалявана фрэска «Спас Пантакратар», і пойдзем вандраваць па мястэчку. На другім баку невялічкай плошчы стаіць капліца, на ёй ясна можна ўбачыць нехарактэрны для праваслаўнай будыніны знак — вока ў трохкутніку. Капліца складаецца як бы з дзвюх частак — верхняя выглядае як званіца.

На паўночна-заходняй ускраіне Жыровічаў, на могілках стаіць простая драўляная царква — Георгіеўская, пабудаваная ў канцы XVIII стагоддзя. Яна ўваходзіць у комплекс манастыра, але планіровачна з ім не звязана. Тут ёй, адной, мабыць, больш прасторна, сюды прыходзяць тыя, каму хочацца пабыць у адзіноце і на прыродзе. У іканастасе ёсць цікавая ікона «Георгій Пераможца».