Вольга Іпатава - Перакат

Ён выйшаў, а я застаўся.

I вось цяпер едзем мы з Іркай па БАМ, бо не заставацца ж нам на прыватнай, тым болей, не хочацца нікому тлумачыць, што з дому пайшоў.

Бацька мой, калі я рэчы свае збіраў і вымятаўся з дому, маўчаў. Пасля толькі ў мамы пытаўся, чаму гэта Ірчына маці, калі ён з яе хаты выходзіў, ціха так у спіну яму кінула: «Бедны чалавек». «Які ж я бедны,— пытаўся бацька,— гэта ж яна няўдаліца нейкая, ні кватэры, ні грошай. Але ж сказала так, а не іначай. Чаму?!»

Раўнамерна лескатаў матор. Расхістаныя ад часу рэйкі, якія за доўгую зіму як улітавала ў мёрзлую зямлю, рыпелі на стыках, дрызіна моцна калывалася. У час асабліва моцпых штуршкоў Кацярына спалохана трымалася за тонкі металічны борцік, а другой рукой у тоўстай скураной рукавіцы прыціскала да сябе нешта, што зрэдку варушылася ў яе пад кажухом на грудзях. Кажух быў цяжкі, дыхтоўны, Кацярынін бацька, саўгасны пчаляр, сам шыў яго для дачкі са скур хатніх авечак, якіх нядаўна зноўку сталі заводзіць у вёсцы. Кажух рабіў стройную высокую Кацярыну няўклюднай, незварушлівай, але сёння, едучы на дрызіне, не стала апранаць сваё святочнае паліто — прыгожае, з чарнабуркай вакол шыі: ехаць трэба было ў адкрытай цялежцы і, хаця нядаўна пасля палярнай начы зноў выглянула сонца, маразы ўпалі да дзесяці — пятнаццаці градусаў, магло да костачак прахапіць ледзяным ветрам. Дый Віктар сам надзеў кажух — яго таксама рабіў Кацярынін бацька — далёка адсюль, у Беларусі, дзе цяпер квола зелянелі палеткі і наліваліся халаднаватым вострым сокам пупышкі на клёнах, што вартавалі Кацярынін дом, вялікі, нядаўна пафарбаваны сіняй фарбай, з высокім ганкам, які ў гарачы летні дзень апякаў ногі сваёй каменнай гарачынёй. Каля ганка, накрыты невялічкім дахам, стаяў калодзеж, і ў ціхі вечар, калі прыходзіла з поля карова, адтуль цягнула прахалодай, чыстай вільгаццю падземнай вады, і цяжка плёхалася ў яе пругкую халаднечу цёплае вядро...

Віктар чакаў, пакуль адбудзе свой тэрмін вярбоўкі, каб паехаць туды, да бацькоў Кацярыны, і жыць у вялікім драўляным доме, выходзіць раніцай па сцяжынцы на лужок, дзе стаялі вуллі, і дыхаць настоем траў, якім патыхае рапішняе поле, і ісці з касой па лузе, пакідаючы халодны ўзорысты след. Кацярына ж, наадварот, за два гады жыцця тут, на Поўначы, асвойталася з маразамі, ад якіх напачатку як заціналася дыханне і, здаецца, спынялася сэрца. Прывыкла яна і да палярнай начы, калі ўсё навокал суткі навылет ахутана шэрай імглой, у вагончыку і на газазборачнай станцыі, дзе яна працавала аператарам, дзень і ноч гарыць жаўтаватае святло, так што нарэшце здаецца, што і ты сам і ўсё навокал робіцца падобным да прывідаў. Чамусьці і вагончык паступова стаў нагадваць ёй смалістым пахам родную хату, а чэзлыя сасонкі каля яго нібыта рабіліся тымі цяжкімі, каржакаватымі, поўнымі сіл і жыцця соснамі, што беглі наўзбоч дарогі ў родную вёску, якая стаяла на самым краёчку славутага Пружанскага бору, апетага калісьці славутым яе земляком. У тым бары і прайшлі, можна сказаць, першыя яе шаснаццаць гадоў. З ранняй вясновай пары, калі на ўзгорках, зарослых ядлоўцам і брызглінай, ледзь растопіць спежныя гурбы і з зямлі праклюнуцца белыя пругкія пралескі і ліловыя калматыя званы сон-травы, і да асенніх нудных дажджоў, калі затопіць далёкую Панкаву нізіну з буйнымі ягадамі журавін і ўдараць першыя маразы, яны, дзятва, не выходзілі з бору. Ды і зімой таксама — то з бацькам ездзіла па дровы на запаветную дзялянку, дзе з лета ляжалі нарыхтаваныя ім альшыны, то да цёткі ў адведкі, месцячыся ў пахкае і ў холад нейкае цеплаватае сена, прыкрытае яркай, у сем нітоў посцілкай, і з бітончыка па-летняму пахла грэчкай — цётцы вазілі мёд. Калі яны вярталіся, нізкае барвовае сонца падала ў заснежаную раўніну, што бачылася між соснаў, а калі яны праязджалі бор, ужо цямнела, і першыя чыстыя зоркі праклёуваліся на небе, і твар дзяўчынкі шчыпаў мароз, а пушыстыя вусы бацькі рабіліся калматымі і снежна-белымі. Імчалі сані, звінелі званочкі — іх надта любіў пчаляр, I цемра цікавала за імі здалёк, ад чаго ёй, малой, рабілася і жудасна, і весела...

Яна ўспаміцала аб тым, цяпер ужо далёкім жьіцці, але ўспамінала без вострага жалю ці суму. Было добра і тут, і гэтак жа — салодка і жудасна — шчымела на сэрцы, калі яна ўпершыню анынулася ў пасёлку, убачыла некалькі вагончыкаў, так-сяк сабраных у гурт, што нагадваў вуліцу толькі здаля.

Цяпер, успамінаючы газетныя рэпартажы, што прывялі сюды яе, сарамлівую дзяўчыну з далёкай вёскі Валеўка, на нафтавыя і газавыя месцанараджэнні, яна радавалася таму, што прыехала. Ну што ж, карэспандэнты! Яны, відаць, упершыню ўбачыўшы і вагончыкі, і станцыю, што здалёку ззяла ў шэрай начы або палярным днём алюмініем і шклом, як нейкі казачны палац, што пабудавалі ў пустэльным месцы веліканы... дык вось яны, карэспандэнты, відаць, сапраўды зайздросцілі тым, хто жыве тут, у цішыні, захапляліся ўсім убачаным і ад'язджалі адсюль нейкія прасветленыя. Але яны пасля вярталіся ў свае вялікія гарады, дзе звінелі трамваі, амаль бясшумна плылі па вячэрніх вуліцах асветленыя перапоўненыя тралейбусы, ззялі вокны, і незнаёмыя людзі былі як абяцанні новых таямніц, новых знаёмстваў і адкрыццяў. А для тых, хто заставаўся ў лесатундры, нічога не змянялася, і час тут, амаль на самым беразе вялізнага Ледавітага акіяна, цёк няспешна, і гэтак жа гарэлі ліхтары ў мяцельнай імгле, і шалясцела снегавая крупа, і на абед у адзінай сталоўцы была ўсё тая ж аленіна — чамусьці прапахлая дымам, крыху цвёрдая, ад якой прыходзілі ў захапленне толькі прыезджыя, і ўсё было ў пакетах, кансервах, сушанае, прапахлае складам і ад таго нясмачнае. Многія, не пражыўшы і года, вярталіся назад. А яна, Кацярына, прыжылася, як прыжываецца на суровай зямлі ўпартая лістоўніца, скрозь, да апошняга свайго колца, пранізаная суровымі вятрамі і маразамі, і ўжо лічыла сябе старажылам пасёлка і нават пачала выпісваць літаратуру аб пчолах, таму што прачытала ў нейкай газеце, што пчол можна трымаць і ў цяпліцах, і яны могуць цэлы год жывіцца толькі сіропамі і сокамі. Чаму б не развесці пчол і тут — і ўраджай будзе ў цяпліцы вышэйшы, і мядок завядзецца?