Аляксей Карпюк - Карані

— А-а, былі ўжэ твае камары! Былі і шэршні! Я скажу, як трэ яму назвацца — Пелуном!

— Выбірай, Санька!

— I праўда — спакойно падумай, падумай і выберы! Але на літаратурным дыспуце і пад шыферным дахам, як на кожным іншым дыспуце, нечакака выявіліся і думкі супрацьлеглыя.

4

Аніяк не магла з усімі пагадзіцца, доўга спрабавала перакрычаць сабраных старая настаўніца — у пацёртым палітоне, мокрай шапцы са злінялага зайца і ў акулярах, ад якіх аж ка шыю кабеціны былі закінутыя два канцы ланцужка.

У той час калі ўсе аж захлыналіся ад радасці — нарэшце знайшоўся чалавек, які адзін адважыўся сказаць услых і на поўны голас менавіта тое, што ў кожнага кіпела па душы і грызла, грызла дзень у дзень, кожную хвіліну, мучыла сумленне,— кабеціна з ланцужкамі нечакана для ўсіх кпліва ззявіла:

— Ха-ха! Таксама знайшлі мне Лермантава! Таксама знайшлі мне талент літаратурны!

Пасля хвіліннага здзіўлення выбухнула дружнае абурэнне:

— Ты што, кабето, не з тае нагі дзісяй устала?

— Як гэта — Лермантава?

— Ты не прызнаеш яго таленту?

Жанчына не збаялася. Растлумачыла:

— Каб Верабей быў паэт і вялікі талент, даўно у Мінску жыў бы! Сапраўдныя паэты адразу ў сталіцу перабіраюцца!

Галасы ўзмацнелі:

— Во-о дадумаласа!

— Доўго думала!

— А Васілёк, Шолахаў?

— Ну і загну-ула!

— Лю-удзі, пра што вы тут гаво-орыце?! Хіба ж гэта паэзія? Ці ж тое, што ён тут нам прачытаў,— літаратура? Я трыццаць пяць гадоў яе выкладала вучням ды студэнтам — жыццё гэтаму прысвяціла! Я выпусціла цэлы касяк вучоных, інжынераў, партыйных работнікаў, калі хочаце ведаць! Што, што, а па літаратуры я — спецыяліст і ў гэтай справе разбіраюся!

Бліжэйшыя абрынуліся на старую ўжо з лютым абурэннем:

— А табе што ў ім не падабаецца — у Вераб'ю?

— Няўжо вы і самі не бачыце? Падумайце, на якой мове ў Вераб'я ўсё напісана!

— На якой усе мы гаворым — на простай! Якая яна для цябе — і ведаць не хочам!

— То-та і яно, што не хочаце ведаць! «Сярод роз...» Па-беларуску павінна быць «Сярод ружаў». Аўтару самому пра гэта вядома, але дае так спецыяльна — для рыфмы!

— А табе незразумела?

— Ці — шкада?

— Але ці ж так можна ў літаратуры рабіць, лю-юдзі!

— А хто ўстанавіў — можна так ці не можна? Перагародкі для гэтага спецыяльна пазбівалі, ці што?

— У мяне дома дзве... э, не — аж тры веры! Я — праваслаўны бе-ларус. Жонка — каталічка. Сыны — камуністы. А ўнукі — мяшанцы. Людзі — не лес. Гэто там, калі сасна, то і ў дзесятым пакаленні сасной будзе, елка — елкай, а ліпа — ліпай. Мае ўнукі пры гутарцы слово польскае, слово рускае, слово тутэйшае ўвярнуць могуць. I што, яны вершыкаў прыдумоўваць па-свойму не маюць права?

— Па-простаму!

— Ага! Што, яны горшыя за іншых?

— Што тут з вамі будзеш!.. Ну, слухайце далей! Растлумачце мне, па-якому сказана: «Лішыцца чэсці і стыда», «Уместо лепшай долі мы»? Альбо паслухайце яшчэ такі перл — «Хай кожны ўсякага абмане»?

Спрачальнікі глыбока верылі ў тое, што гаварылі, і не вельмі хацелі яе слухаць. Дружна наваліліся на апанентку:

— Хай і ашуквае, па-твойму?

— Сама не бачыш, сколькі шушамяці рознай вакол развялоса, як за глотку бяруць? Шчэ і шляхотнымі словамі пра гэтых гіцляў яму гаварыць?

— Дай ты ве-еры, ба-або!

Тут і Лаўрэн не вытрымаў.

Выгукнуў, што думаў:

— Бо гэто — як пажар! А ратуючы ад агню дабро, слоў не надто выбіраюць: і мацюка загнеш, і па-нямецку ці па-жыдоўску нават вылаешса! Шчэ і на ногу каму наступіш, яблыню, а то і ўвесь садок вакол агню часамі спляжаць! Ніхто і не падумае тады на пажарнікаў крыўдзіцца!

Кожны стараўся давесці сваё. Глухі голас Лаўрэна патануў у агульным гаме, і чалавеку за сябе зрабілася няёмка. Таму больш і не адзываўся.

А старая ўсё не здавалася.

— Я пра Фаму, таварышы, а вы мне пра Ярому! Я гавару пра мо-ву і пра словы, якімі ўсё выражана! Вершы абсалютна непісьменныя — аж вушы вянуць! Дый усе яны нібы рознымі аўтарамі створаныя, таму аніякага з іх ні адна рэдакцыя не возьме! Нават іх разглядаць не стануць — паруку даю!

— Не слухай яе, Санька! Не давай веры!

— Не перабівайце мяне, таварышы! Не паводзьце сябе, бы звычайныя крыкуны!

— От, жыла ўпартая!..

— Не перабівайце, кажу! Памаўчыце ды паслухайце, калі нічога ў гэтым не разумееце! У мяне — трыццаціпяцігадовы стаж выкладання літаратуры ў тэхнікумах і школах, я напэўна штосьці разбіраюся, ці вы такое можаце ўцяміць?