Аляксей Карпюк - Карані

О, цені памёршых!

О, затоеныя ў сне вечным браты і сёстры!

Будзьце ж вы ўсе бласлаўлёнымі!

1

Дзядзьку Лаўрэна знайшлі аж праз тры месяцы — у другой палове сакавіка, калі з палёў сходзіў снег, а па Нёмане збіраліся дружна шугануць крыгі.

Першыя падалі сігнал аб старым чалавеку вясковыя сабакі. Бобікі і жучкі збегліся на яго выць. Гэта зацікавіла дзяцей. Тыя паклікалі бацькоў — так усё і выкрылася.

Скаваны рэшткамі сумёту ў глыбокай баразне стары Маркевіч ляжаў каля валуна навідоку ад свайго хутара і за трыццаць крокаў ад могілак. Твар яго быў да касці абклёваны варонамі. Размоклая вопратка падобная была да набрынялай вадой кары. З былой цёплай куртачкі тырчалі ў розныя бакі стужкі цыгейкі і жоўтага паралону, а дзядзькавы ногі ў ботах з доўгімі халявамі грунтоўна замураваў заледзянелы снег — людзям давялося выдзіраць іх ломікам.

Што і казаць, здарэнне гэтае для вёскі раўнялася хіба што славутаму землятрусу, які ў 1977 годзе з Румыніі дакаціўся аж да Зялёнай Даліны.

Міліцыя сабрала людзей ды склала акт — пры якіх абставінах і дакладна калі знойдзена цела, у якім яно было стане, якая на ім выяўлена вопратка, бялізна, шапка, шалік і абутак. Затым труп старога павезлі ў горад, дзе занялася ім судовая экспертыза. Гэтым часам двое следчых сабралі яшчэ раз маладых і дарослых зялёнадалінцаў ды распыталі людзей больш грунтоўна. Допыт павялі як прафесіяналы, што ведаюць у гэтым толк.

Вопытныя следчыя вельмі хутка ўстанавілі, як наступіла ў чалавека смерць.

Л. Я. Маркевіч прыехаў у вёску пад самы вечар. Накіраваўся чамусьці па снежнай цаліне ў бок могілак і прысеў на валун. Завейка сыпала густым снегам, а на полі не было жывой душы. На валуне Маркевіча заўважалі зялёнадалінцы не адзін раз і пры жыцці яшчэ жонкі, бо камень наводзіў Лаўрэна на адпаведны роздум — гісторыя каменя на вёсцы была ўсім вядомая.

На гэты раз стары чалавек чамусьці затрымаўся на валуне даўжэй. Але, на сваё няшчасце, ён задрамаў ды замёрз да непрытомнасці. Потым зваліўся ў глыбокую баразну побач, дзе да раніцы яго і замяло снегам.

Як бы ў пацвярджэнне таму, што ўстанавілі следчыя, сведчыў і акт судовай экспертызы.

У акце гаварылася:

«...Стан органаў Л. Я. Маркевіча — здавальняючы. Траўм на целе, драпін на скуры, сінякоў ды слядоў алкаголю ў крыві не выяўлена.

Смерць Л. Я. Маркевіча наступіла ад агульнага ахаладжэння».

Калі ўсё высветлілі, цела міліцыя выдала сынам.

Малодшаму брату сярэдні і старэйшы адразу адбілі ва Уладзівасток тэлеграму. Але Мікалай Маркевіч адправіўся якраз у заморскае плаванне, і нават чакаць ад яго адказу ў бліжэйшы час не было сэнсу, не гаворачы аб прыездзе. Мікалаева Іна тэлеграмай выказала братам спачуванне і папрасіла за мужа прабачэння. Заадно прыслала на пахаванне трыста рублёў ды аб'явіла, што прыляцець не можа таксама — у яслі носіць блізнят.

Павел з Уладзікам вырашылі самі — бацьку на вечны спачын пакласці ў вёсцы, пахаваць побач з мацерай і абаім паставіць летам адзін, але добры, помнік.

2

Калі пляменнік нябожчыка — Франак — раніцой з горада прывёз грузавічкай труну з целам свайго дзядзькі, даяркі прымайстравалі яе на табурэтку ў фае клуба ды выставілі ганаровую варту. Загадчык клуба вынес на сцэну і ўключыў магнітафон з жалобнай музыкай.

Зялёная Даліна, калі гаварыць па-даўнейшаму, мела ўсяго з пяцьдзесят «дымаў» — сярэдняя беларуская вёсачка. Жыло ў ёй цяпер толькі з дзвесце душ, і за пару гадзін ледзь не ўсе яны прыйшлі на пахаванне. Старэйшыя мужчыны з'явіліся чыста паголенымі ды прыстойна апранутымі — як рабілі тут у сумных выпадках з часоў дзеда і прадзеда. Найлепшае адзенне і жанчыны апранулі. А старыя падаставалі нават з куфраў тое, што насілі яшчэ іхнія бабулі. Некаторыя пажылыя цёткі прывалаклі з сабой нават і ўнукаў — тых, што не адбіліся пакуль што ад іх усохлых рук.

На вясковых мярлінах у нас заўсёды лямантавалі ды вылі бабы — голасна, роспачліва і шматслоўна. Пад бабскае выццё, жэсты і лямант кожны раз неслі на могілкі целы памёршых ды забітых. У тых лямантах і драматычных жэстах было асэнсаванне таго, што здарылася, і — пахвала ды слава нябожчыку ці нябожчыцы.

Плач і лямант па памёршых — і абадрэнне жывым.

У кожнай зялёнадалінскай цёткі была напагатове прычына да слёз, а над чужой бядой — енк і плач найбольш салодкі. Два гады з паловай таму, гледзячы на бездапаможнага ўдаўца, бабы давалі волю слязам і дружна галасілі над Нінай. «Наенчыліса» тады яны ўволю.