Аляксей Карпюк: Карані

— А дзе цяпер чалавечкі сохнуць, за якім хлеўчыкам?

— По-ойдзем, дзеду, пакажы-ы!

— Ёо-о, маё-о, чаго захацеў! Антон, бог надто злуе, калі за яго работай падглядуваюць!

— Мы схава-аемса, дзеду, не ўба-ачыць!

— Што-о ты, уну-учак?!

— Пра-аўда! Я хавацца ўме-ею і цябе навучу!

— Ой, я баюса! Бо ведаеш, чаму ў зайцоў губа рассечаная?

— Не-а.

Зміцер цяпер з усяе сілы напружыў зрок, выглядаючы. Не, каля клуба ўсё гэтаксама было спакойна.

— Ну, то слухай. Аднойчы касы са сваімі зайчанятамі падышоў да чалавечкаў, калі тыя прасыхалі. Малыя — што? Давай адразу фігляваць! Аднаму чалавечку нос скруцілі, другому ноздры вывернулі, трэцяму валасы выдзергалі!.. А ё-о, маё-о, чаго толькі не навычаў-плялі! Бог убачыў ды надто расстроіўса. А потым шчэ — зазлаваў. Вядомо, было за што! Хібо мы на яго месцы не злавалі б? Зайцы бачаць — бяда, і — лататы ў лес! Але бог паспеў запусціць у звяркоў кульбай і зайчысе рассёк губу! З таго часу людзі на зямлі пайшлі — і крываносыя, і з вывернутымі ноздрамі, і лысыя, і лупатыя, і клышаногія, і ўсялякія... А халерныя зайцы бегаюць з рассечанымі губамі. Цяпер — ясно?

— Ага-а...

Малы хвіліну меркаваў.

— Дзеду-у, а мы чалавечкаў чапаць не бу-удзем! Мы адно пагля-адзім, дзед! Хадзе-ем!..

Убачыўшы, што ўнук з дзедам занятыя надта цікавай гутаркай, кінулі валтузню і астатнія малыя. Прыляцелі да іх, адразу падхапілі.

— Дзед, хадзе-ем!

— Вядзі-і нас, дзед!..

— З такімі насамі — да людзе-ей? Каб баба мяне са свету звяла? Вытрыце іх, недарайды!

I цяпер Зміцеру давялося забаўляць траіх. А гэта было не так проста. Бегчы на абгонкі малыя не хацелі. Што тут прыдумаць?

Дзед выламаў ім вішнёвыя кіёчкі ды пастроіў унукаў «у калону па тры». Праз хвіліну малое «войска» з «карабінамі» на плячах, старанна тупаючы, пад дзедаву каманду ўжо маршыравала. Бязбожна скажаючы польскія словы, хлопцы паўтаралі за ім:

Раптам разанулі жаласлівыя гукі жалобнага марша. Крапак «плютону» свайму падаў каманду:

— Стой, хлопцы, во-ольна! Давайце цяпер на іх паглядзім! Там і вашая баба!..

Пераўтварыўшыся ўвесь у слых, Крапак прыліп да плота ды пачаў назіраць, як у бок могілак пацягнулася працэсія.

4

Канчалася зіма. Бы пярэстыя каровы, яе рэшткі яшчэ белягцелі адно ў полі — па ямінах, лагчынах ды балотах.

У Зялёнай Даліне, праз якую везлі на вечны спачын дзядзьку Лаўрэна, таксама ляжалі там-сям языкі снегу. Ён тут быў прыцямнелы, бытта снег сціснуў ад болю калісьці так белыя зубы ды ўсё яшчэ іх гэтак трымаў,— цвёрды ляжаў, як бетон, бо па ім усю зіму тапталіся ды ездзілі,— ён віднеўся ля платоў пад вясковым брудам і разлезлымі газетамі.

Затое неба — сіняе-сіняе, бы з лакіраванай паштовачкі — ураж-вала сваёй бязмежнасцю. Грэла і сляпіла сакавіцкае сонца. Першыя жаўрукі спрабавалі цягнуць сваю адвечную песню — без пачатку і без канца. Праз шыбіны дамоў, размаляваныя на каляровыя квадраты, віднеліся старыя фанерныя скрыначкі ад пасылак ці бляшанкі з-пад кансерваў з зямлёй, у якіх ужо дружна цягнуліся ўгору зялёная шчотачка з тонкіх стрэлачак цыбулі, памідорная ды капусная расада для парнікоў.

Людзі крочылі за труной, парасшпільваўшы зімовыя палітоны. Распрамянёныя жанчыны пасцягвалі на патыліцы цёплыя хусткі ды пазабіралі ў дзяцей шалікі, рукавічкі, пальчаткі.

Лаўрэнавы сыны з нявесткамі ў чорных шаляновачках тупалі адразу за платформай. Уладзік трымаў сына на руках, бо малы імкнуўся ўзабрацца на воз, і не маглі знайсці на яго ўправы. Браты крочылі з апушчанымі галовамі, паныла — не маглі не заўважаць да сябе варожай адчужанасці аднасяльчан. I от дзіва, яшчэ толькі восем месяцаў таму, калі забіралі старога ў горад, была гэта толькі іх аса-бістая справа, і тады ніхто нават не падумаў бы соваць у яе свой нос. Вяртанне ж бацькі ў вёску ўжо датычыла ўсяе Зялёнай Даліны, а яго родныя сыны як бы не мелі цяпер і права што-небудзь пікнуць.

Падзея з нечаканай смерцю старога Маркевіча ўсё пашыралася і пашыралася, абрастаючы, бы той снежны камяк, дзіка неверагодны-мі падрабязнасцямі. Вёска аж млела ад здагадак. Людзі былі наструненыя і намагнічаныя.

Франак Шмігельскі праінфармаваў братоў, што сярод вяскоўцаў разышлася чутка, бытта сыны ў горадзе старога не толькі не даглядалі ды не спрыялі яму, а якраз з бацькі надта здзекаваліся. Бытта білі Лаўрэна ды марылі голадам: калі бацька хацеў чаго-небудзь, напрыклад, баршчу, бонды ці капусты, мусіў употайкі ад родных багатых дзяцей шукаць у звярынцы Соньку Касіла, і масалянка яго падкормлівала, бо інакш — з голаду бы чалавек стары памёр. Бытта нявестка калі і давала свайму свёкру якога балаболу, то гэтак брыдзілася, што посуд і лыжку потым старанна працірала карболкай. Бытта бы нават спаў Лаўрэн у іх, як той сабака,— на галюткай падлозе ў кутку, а пра ложак нават і марыць не мог. Бытта бы паштарка выявіла праз міліцыю, што і калгасная пенсія да Лаўрэна не даходзіць — нявесткі спраўныя забіралі сабе ды дзялілі на ўборы.