Аляксей Карпюк - Карані

Бедная кабеціна аж падавілася ад успамінаў горкім плачам.

Старшыня даярку ўважліва выслухаў. Паспачуваў. Падзякаваў за цёплыя словы. Спытаўся — хто яшчэ будзе гаварыць? Суседка таўканула ў бок Макараву Тэклю, выгукнула:

— Во, яна!

— Я — потым,— вельмі спакойна і самаўпэўнена аб'явіла Макарыха.

Старшыня здзівіўся, але ўгаворваць не стаў. Паніхіду на гэтым аб'явіў закрытай. Яго адразу атакаваў Белакоз Аляксандр з Гудзевіч — шэптам пачаў прасіць грошай на стары вятрак пад Баранавічамі, каб перавезці яго для этнаграфічнага музея. Каб не парушыць павагі хвілі, асцярожна ступаючы, старшыня з мясцовым актывістам адышлі.

Забітую наглуха труну мужчыны вывалаклі на двор ды паставілі на дываны — сярод вазонаў, кветак, вянкоў з мірту і жалезных, якія сыны прывезлі поўныя свае машыны з горада. Са сцэны звалаклі магнітафон і прымасцілі ззаду.

Працэсія ад клуба паволі вырушыла на могілкі, расцягнуўшыся крокаў на сто.

3

Крапак у гэты час даглядаў на сваім падворку ўнукаў. Яго Хвядора паляцела на пахаванне, а мужа паабяцала падмяніць для памінак. Зміцер пасвіў зараз малых ды, бы той застаялы конь, ірвучыся ў дарогу, стараўся з прагнасцю разглядзець, што адбываецца каля могілак і сельскага клуба.

Гарадскія дочкі трымалі ў дзеда з бабай траіх пяці-шасці гадовых хлопчыкаў. Двое падшыванцаў валтузіліся каля кастра з дрывамі, сляпенькі ж на адно вока — турзаў старога за штаны.

— Дзеду, а куды дзядзю закапааюць?— дапытваўся, заінтрыгава-ны тым, што чуў ад дарослых.

— У гліну, Антон.

— Цяпе-ер?

— Ага.

— Хы, яна ж халодная!

— Памёршыя холаду не адчуваюць.

— А я-ак?

— Просто — ніяк.

— Чаму ў гліну?

— Бо ўсе людзі з яе прыходзяць, у яе і кладуцца.

— А як з яе выходзяць?

— А табе пра ўсё трэ ведаць?

— Ага.

Выпадак з Лаўрэнам Зміцера надта ж уразіў, напоўніў неспакоем, адчуваннем невытлумачальнай віны ды непапраўнай страты. Чалавек з яго быў незайздросны. Даўно зняверыўшыся ў сабе, Зміцер усю надзею і няздзейсненыя мары аб шчасці ўсклаў на Лаўрэна, які, маўляў, спазнае ўвесь той рай і за яго. У душы Зміцер вельмі ганарыўся слаўным земляком ды радаваўся таму, як паважаюць яго людзі, як любяць дзеці і як яму ўсё «шыхуе».

Выходзіць, Лаўрэну даставалася яшчэ горш, але ён умеў бяду сваю хаваць.

Чалавек адчуў сябе надта ашуканым і расчараваным. Вестка так уразіла, што Зміцер цяпер не бачыў сэнсу, дзеля чаго жыць далей. Раптам з'явілася думка, што памрэ хутка і ён. (Як ні дзіўна, але праз дзень і праўда яго разбіў двухбаковы параліч. Крапака ў цяжкім стане «хуткая дапамога» завезла ў бераставіцкую бальніцу, адкуль ён жывым ужо не выйшаў.) А покуль што ад неспакою чалавек не знаходзіў сабе месца. Найлепш яму цяпер было б паштурхацца ў натоўпе аднавяскоўцаў каля труны, але ж нічога не папішаш — унукі.

А гаварыць з малымі Зміцер умеў. Гутарка лілася ў яго з дзецьмі проста, здатна і гладка. Мажліва таму ўнукі любілі яго больш за бабу, што неаднойчы было прычынай сварак у яго сям'і.

— Бог з гліны іх вылеплівае, хібо ж ты не ведаў?

— Не-а.

— Ну, во, то цяпер ведай.

— А як іх вылеплівае?

— Бы твой тато — звяроў з пласціліну.

— А чаму з гліны?

— Яна, унучак, велькую сілу надто мае.

— А якую сілу?

— Падумай сам. З яе печы лепяць. I збанкі. Падлогі калісь гліняныя мелі, ток для малацьбы. Лішаі ёю мазалі, каб зводзіліса. А ў голад, бывало, гліну нават елі. Ты не пробаваў яе хібо ніколі?

— Ага! На беразе Верацейкі, калі бліны пяклі! Поўны рот набіраў!..

— Ну, во!

— А чаму ў таты звяры і людзі, што з лтісці... пасці... пе бегаюць, не маргаюць і не гавораць?

— Бо зляпіць іх — шчэ не ўсё. Ого, каб так было ўсё просто! Яны шчэ — без душы! А твой тата, ды і я душы ім даць не можам, а толькі — бог. Ёо-о, маё-о, ты і пра гэто шчэ не ведаеш?

— Не-а.

Праз хвіліну:

— А душу як ім робіць?

— Дае.

— Ага, дае. А як?

— Вельмі просто. Ты ведаеш, для чаго ў нас з табой пупы?

— Ну, дзіркі на жываце?

— Не-а.

— О-о, унучак, штука надто патрэбная — пуп! Праз яго мы і людзьмі пасталі! Бог такого чалавечка злепіць ды паставіць у зацішак за хлеўчык, каб прасыхаў. А калі на сонцы ўжэ добро падсохне, якраз праз гэты самы пуп удыхае яму душу. I толькі тады — чалавек гатоў. Адно каленкам яму пад попку — ідзі сабе і жыві!

— А што такое бог?

— Старшыня на небе.

— Для чаго ён чалавекаў робіць?

Зміцер хвіліну прыслухаўся, прыгледзеўся ўдаль.

— Бо сумно яму, хлопец, надто на тым небе аднаму. Падумай сам — ні цілівізара, ні радзіва ўверсе няма, толькі хмары і хмары ды часамі якая варона, шуляк ці бусел праляціць! Хібо ж ты не засумаваў бы? А так — выгляне сабе з-за хмаркі, паўзіраецца на народ — усё весялей.