Аляксей Карпюк - Карані

Залвіца заўважыла, куды сваяк глядзіць.

— Сын абяцаў павесіць усё на кухні да маяго, але ж — куды там, у гэтаго кручанаго верціхвоста заўша справы е важнейшыя! Ого — уважыць мяне ён! Не крыўдуй, Лаўрэне! Хутко паднімуса на ногі, папрыбіваю сама ды акуратно ўсё расстаўлю!

Сваяк заёрзаў на табурэтцы і цяжка ўздыхнуў:

— Ад беднай Ніны недзе ўжэ і фосфар на могілках увесь выйшаў, а гэтае барахло — хоць бы крыху змяніласа!

— Чаго ж дзівіцца з гэтаго — так заўсёды яно е-е!..

Але дзевер яе не слухаў.

За шафкай вытыркаўся скрутак глянцаванай паперы. Бытта крануты прадчуваннем, Лаўрэн не паленаваўся ўстаць. Каб не наслядзіць, ступаючы адно кантамі абцасаў і задзіраючы ўгору насы, падышоў ды ўзяў скрутак.

Гэта была знаёмая фатаграфія.

Прывезлі яе сыны з горада на пахаванне мацеры. Партрэт тады быў свежанькі, бліскучы ад глянцу і не скручваўся. Неслі яго ўрачыста перад дамавінай, а ўсе вяскоўцы надта ўміляліся: унь якія сыны ў Маркевіча, як любяць і шануюць сваю маці, як для яе стараюцца — нават партрэт зрабілі большы за пячную засланку.

Яшчэ нікому, як свет светам, у Зялёнай Даліне не было такога гонару.

— Гэты патрэт новы жыхар з тваёй хаты прывалок зусім нядаўно. Валяўсо недзе там у крапіве пад плотам зморшчаны — ніхто з вас тады чамусьці не квапіўса яго ўзяць, ад'ягджаючы ў сваё Гродно, хоць ён шчэ зусім файны, месца мало займае і есці не просіць. То я сказала чужому чалавеку — велькае табе дзякуй, сынок, ды загадала кінуць туды таксамо, каб паляжаў. Як толькі паднімуса, то папрашу каго з суседзяў рамку зрабіць ды павесіць тут, у велькай хаце навідоку ля маміных абразоў і патрэтаў братоў сваіх. Хай сабе і ён тут вісіць, калі ўжэ вам стаў непатрэбен, бо нядобро, каб яе лік абы-дзе валяўса ды плёнтаўса — усё ж не хто-небудзь, а — родная сястра мне! З ёю столькі прамыкаліса за жызню, столькі лямку папацягалі, столькі паплакалі і пасмяяліса.

Лаўрэну набеглі слёзы і комам падперла дыханне.

Не ведаючы, што ў сваяка на сэрцы, Марыя той самай скора-гаворкай пачала захапляцца дзеверам зноў. Цяпер ужо лесціла, бы Зміцер Крапак. То яшчэ раз зайздросціла ды з забабонным страхам каторы раз упамінала пра высакосны халерны рок, які павінен такі ўжо вось-вось скончыцца. А тады зноў загаварыла пра дзіўкыя лекі, што абяцала вучыцелька. Правіла пра знахара ў Сямірэнках зноў — які ён чалавечны, як з людзьмі гаварыць умее, як вылечвае знямог-лых і нават — калек, бы сам Ісус Хрыстос рабіў такое калісьці ў Ерусаліме.

А Лаўрэн слухаў і думаў — як гэты чалавек чапляецца за жыццё і не хоча з ім развітацца!

Зрэшты, смерці баіцца не толькі яго сваячка, а і Зміцер Крапак.

Іначай было з Маркевічам.

Розум і бываласць практычнага мужыка давалі яму магчымасць адчуваць сябе адзінкай вялізнага чалавечага роду, які існуе вечна. Адносіўся Лаўрэн да смерці абыякава, бо цвёрда ведаў: сядзіць яна ў табе, бы тая птушка тырчыць у дзедавым гадзінніку; не відаць яе, не відаць, але падыдзе час, абавязкова выскачыць і — ку-ку! Стары чалавек — бы той спелы яблык на дзераве, што доўга вісець не можа і падае мусова, хоць ты разарвіся. Але і пасля смерці ты жывеш у сваіх дзецях, унуках, людской памяці альбо ў тым, што пакінуў пасля сябе зробленым. Смерці не мінаваць, затое ты і несмяротны, бы той Ісус Хрыстос,— чаго ж яе баяцца.

Галоўнае — каб меў з-за чаго на свеце жыць, за што трымацца. Каб бачыў у гэтым сэнс. Каб меў у сабе веру і гарэў ёю. Каб жыць цягнула і давала яна радасць. Трэба не смерці баяцца, а — пустога жыцця.

Сваячка яго, жывы нябожчык, прыдумвае сабе розныя гаплючкі — бы тыя шкарлупіны ад яечні. Снуе ў марах уяўную будучыню, выдумвае чортведама што ды ўчэпіста трымаецца рзшткамі сілы на паверхні. Вядома, падпоркі слабенькія. Затое на душы бабе спакайней I дзень кожны мае запоўнены.

Але для чаго цягнуць яму? Каб яшчэ колькі разоў пад'есці ў Гродне, паспаць на паласатым матрацы, памыцца ў ванне, пабзын-чаць электрабрытвай па твары, а пасля сысці з трэцяга паверха ды палазіць па выпуцаваным да бляску, багатым, але ж такім чужым горадзе, пакуль не здарыцца з табой якое няшчасце, I тады валяйся во гэтак жывым трупам з якім-небудзь паралічам? Крапак і той нават патрэбен яшчэ сваім дзецям, зяцям, унукам, дочкам, сваёй Хвядоры, а значыць, і людзям. Дурны Зміцер гэтага зусім не разумее і шчэ скардзіцца, дубовая булавешка, перад кожным сустрэчным ды ледзь не плача, бы тая баба,— шчэ пават зайздросціць. А ён — сірата круглы пры жывых дзецях — як бы лішні і не патрэбны абсалютна нікому дармаед.