Аляксей Карпюк - Карані

Ды і жылі цяпер пад тым дахам зусім незнаёмыя людзі. Ну, прыпрэцца да іх і што скажа? Як тым людзям глядзець будзеш у вочы?! Напэўна, там усё перасяленцамі спляндравана, перароблена і перайначана. Толькі жанчынам уласціва ўсё захоўваць ды перада-ваць, а чужая гаспадыня — чужы дом і дыхае ўжо сваім духам. Прыезджыя завялі прытулак паводле ўласнага густу, а ў яго, Лаўрэна, прытулку ўжо ніколі не будзе — круці не круці, а нічога не выкруціш. Усё, што за тым роўненькім плотам ён перажыў, цяпер для яго замкнёна на сем спускаў — не варта старое чапаць. Нагадаўся сумны выпадак.

На яго ліпе з даўняга часу гняздзілася пара буслоў. Самец сваёй палавіне быў надзвычай верны і стараўся для яе, бы разумны чалавек. Калі ў спёку самка выседжвала маладых, бусел прывалакваў дабычу, вывальваў яе з горла на ражны перад сваёй палавінай — на, падмацуйся, нябога. Накарміўшы жонку, расхіляў над ёй буданчыкам чорныя крылы ды на сваю кабету зважліва, рытмічна і далікатна ганяў ветрык. Гледзячы на яго старанні, аж уміленне чалавека брала. Складзенымі ў два вялізныя зігзагі крыламі ганяць ён мог гэтак паветра некалькі гадзін — адкуль столькі цярпення і сілы бралася ў вутлай птушкі з доўгімі тоненькімі костачкамі.

У той год, як памерла Ніна, самку якісьці гіцаль на балоце забіў — стрэльбаў цяпер па хатах колькі хочаш, і бабахаць з іх рукі многім аж свярбяць.

Самец з тыдзень не знаходзіў сабе месца. То кружыўся над хута-рам, то падаў на гняздо, апускаў дзюбу ды прывабна клекатаў, клека-таў і клекатаў. То, бытта напалоханы раптоўна нечым, акурат яго хто кальнуў у бок, усхопліваўся з гнязда, даваў над вёскай круга, але за-раз жа вяртаўся зноў. А потым унь там, над поплавам, набраў вышы-ню ды з усяго маху грымнуўся аб зямлю, пераўтварыўшыся адразу ў камячок чорна-белага пер'я, з якога шыльцамі вытыркаліся тыя ж паламаныя костачкі ды чырвоная дзюба, а таксама галянястыя ногі.

На поплаве Лаўрэн небараку і закапаў.

Цяпер на той ліпе толькі гняздзяцца вясной гракі, таму і выглядае буслянка, бы даўно нястрыжаная і непрычасаная галава якогасьці хулігана.

Лаўрэну падумалася: а ў яго дакладна такая самая разбэрсанасць ды развал на душы. Ён цяжка ўздыхнуў і спахапіўся — занадта ж доўга тырчыць тут ды ўзіраецца на сваю былую хату. Што людзі падумаюць?

Нагоду для плётак даваць не варта.

Абмінуўшы жытнюю рунь, Лаўрэн памаленьку выбраўся на да-рожку і адразу апынуўся ў другім канцы вёскі. Там жыла жончына сястра, Марыся.

Неўзабаве пасля смерці Ніны яго швагерка паслізнулася на лёдзе каля свайго калодзежа і так нязграбна ўпала, што пашкодзіла пазваночнік. З той пары кабета і ляжала без руху. Мужыка Марыя — вядомага на ўсю акругу гуляку і выпівалу, Шмігельскага Вацлава,— пахавала даўно. Жыла адно з сынам.

2

Як і спадзяваўся, сваячніцу Лаўрэн застаў у па-святочнаму прыбранай вялікай хаце на ложку. Падпёртая пад спіну вялізнымі, пастаўленымі тырчма, падушкамі са снежна-белымі навалочкамі, абкладзеная грэлкамі, кабета ляжала з выцягнутымі перад сабой двума валікамі амярцвелых ног у тоўстых ваўняных панчохах. Каля ложка і пад ім бялела мо з дзесяць пасудзін — эмаліраваных каструль і каструлек, місак і місачак, талерак і кубкаў. Ляжалі лыжкі, лыжачкі і відэльцы. Усё — чысценькае, прыкрытае папяровымі сурвэткамі. Посуд так быў расстаўлены, каб хворая магла сама дацягнуцца да яго рукой.

Пачуўшы ў памяшканні чужога, Марыя павярнула да яго галаву, заахвоціла:

— Заходзьце, заходзьце, хто там?

— Свой, Маня, свой...

У раптоўнай цішыні адчувалася, што хворая ад радасці аж не верыць сваім вушам. Лаўрэн запэўніў:

— Ну, я-а гэто, я-а...

— А-а, завітаў да мяне, нарэшце?!

— Ага...

— Завіта-аў-такі-і! А цяпер ты мне прызнайса, як на споведзі, ці не ўстыд табе было не паказувацца столькі часу?

— Ой, не кажы, швагерко, бо маеш рэхт![ 57 57 Твая праўда (мясцовае). ] Устыд, шчэ і як устыд!

— То добро, што хоць устыдзішса!

Даўшы «добры дзень», Лаўрэн для блізіру абмахнуў рукавом табурэтку, апусціўся на яе побач з хворай сваячніцай ды як мага больш бадзёра і чула загаварыў:

— Неўзабаве — Новы рок, а ты, бедная дзеўчына, усё з гумовымі торбачкамі валяешса. Так табе гэто падабаецца?

Сваячніца ахвотна падхапіла гульню.

— Каб яны пайшлі дымам, як гэтыя торбачкі мне збрыдлі ўжэ! Ніц не зробіш, Лаўрэнку! Аніяк мая бяда не праходзіць. Хачу не хачу, а — мушу валяцца!

— Не прыкідуваешса?

— Дай ты веры! Прымаю ў сябе лякарство — нашае і загранічнае! Раблю і раблю націранне! З медпункта дзяўчаты мне кажнюткі дзень даюць уколы! I пігулкі іхнія п'ю! Нашы бабы нават знахарку з Раму-цеўцаў прывозілі на спаса! Яна мне вугалькі бярозавыя ды альховыя на ваду кідала. Крышыла зелле на попел і ногі мне ім абсыпала. Параілі ногі мачою сваёю памыць, я і гэто зрабіла. Свянцонай вадой крапіла — усё-ўсё рабілі, а — ніц не памагло, хоць ты каравул крычы! Ляжу я тут ужэ другі рок ды ляжу, бы тое тоўстае палено. Ох, і праўда людзі гавораць — калі здароўя ў чалавеку няма, то і за грошы яго не нойдзеш! Мушу з гэтым мірыцца!