Сяргей Грахоўскі - Сустрэча з самім сабою

— Бабка, не маўчы, мне сумна,— паварушыла Аўдоццю і зашаптала ў самае вуха Галінка.

— Што табе казаць?

— Хоць са-а-менькую маленькую казачку. Толькі не страшную.

— Казкі ўсе добрыя. Жыццё бывае страшнейшае за казку. Ну, слухай.— І зашаптала: — Жыў-быў цар, зямлі і мора ўладар. У яго была чароўна, нікому не роўна. Ды за трыста тры вярсты да яе прыйшлі сваты, знатныя, багатыя, статныя, чубатыя...— яна шаптала цішэй і цішэй, бо Галінка замоўкла і дыхала пад самае вуха.

У пакоі Арыны Аляксееўны патухла святло, на кухні правурчаў халадзільнік, мокрая галінка старой ліпы шаргацела па даху.

Пад раніцу глуха забарабаніў першы дождж. Аўдоцця ціхенька адзелася, падаткнула пад Галінку коўдру і выйшла на ганак. Па вадасцёку ў пазелянелую кадку струменіў зіхоткі прамень вады, зямля закурылася цёплаю параю, пахла прэллю і нашатырным духам гною, клейкімі тапалёвымі пупышкамі і адталай зямлёю. Недзе на далёкай ферме рыкалі каровы — пачулі вясну і пах першых травінак; на суседнім двары гарланіў певень, за сялом у нізінах плыў блакітны туман.

Аўдоцця з ганка ўзіралася ў вясновыя палі і ўспамінала першую пасляваенную вясну, упрэжаных у плуг баб, калі аралі адна адной соткі, а то і калгасны палетак...

Аўдоцця па пустой і гразкай вуліцы выправілася на сваю асноўную работу — перамыць падлогі ў амбулаторыі, дагледзець хворых у палатах, развесяліць іх, перакінуцца жартам, саскрэбці з ганка натаптаную ўчора гразь. Пакуль прыйдзе дакторка, у яе ўсё аж зіхаціць. А па дарозе ўсё круцяцца ў памяці тыя пасляваенныя вёсны, і Анікей успамінаецца ўсё часцей і часцей. Колькі яна папаплакала ўпотай, мыючы ад сукравіцы бінты з яго зморшчанай куксы, і як радавалася, калі ён усміхаўся і туліў яе да сябе; запомніўся пах яго горкага поту і дотык шорсткай рукі, але такой ласкавай і пяшчотнай. І Паўлічак, толькі маленькі, стаяў перад яе вачыма ў кароценькай зрэбнай кашульцы, пафарбаванай альховай карою. Калі не было на каго пакінуць, несла з сабою на ферму, а каб, барані божа, не запоўз каторай карове пад капыты, прывязвала паскам да шула, затое пасля адпіваўся цёпленькім сырадоем.

Успомніла, як аўдавела, а дурненькае дзіця не разумела, куды гэта нясуць яго татку, і ўсё прасілася да яго ў «калыску».

Дзе б ні ішла, што б ні рабіла, а ўсе думкі сыходзяцца на Паўліку. Як яна радавалася, калі ён падрос, выцяг бацькаў малаток і ржавымі цвікамі папрыбіваў адарваныя штакеціны, а праз які год ці два і не агледзелася, як сын памочнікам стаў: сам сабе не даваў лынды біць — і чаргу адпасваў, і прычэпшчыкам хадзіў, картоплі капанічыў і дровы рэзаў, і ў школе не апошні быў. Чым больш сталеў, тым больш Анікея нагадваў: узлуецца, бровы ссуне, якраз як бацька, а зарагоча — з аблічча і голасам — выкапаны Анікей.

Бывала, не нагледзіцца, не нарадуецца на сыночка: і статны, і разумны, і да работы здатны. А калі заенчыў жыватом і патарабанілі ў бальніцу, ды па жывому жывое дзіцятка парэзалі, колькі яна папаенчыла, колькі паклонаў адбіла і людзям і абразам.

Круцяцца ўспаміны, не раўнуючы, як тое кіно. Ачуняў Паўлік, радасць вярнулася ў дом. Пасля школы прыбягаў на ферму, памагаў чысціць стойлы, цялятак адпойваў, сілас падвозіў — такі быў спрытны ў любой рабоце. Спадзявалася Аўдоцця, што сын прырасце да зямлі, да бацькавай хаты, да матчынай ласкі, вывучыцца на трактарыста ці якога заатэхніка, бо за кожную жываціну душачку быў гатовы аддаць. А то не агледзішся — нявестку прывядзе, а тады і ўнукі пасыплюцца.

Так думала Аўдоцця — з сынам, нявесткай і ўнукамі век звекаваць у сваёй хаце; на радаўніцу ўсе хадзілі б на Анікееву магілку з велікоднымі яечкамі, скочкі саджалі б, дзёрнам абкладвалі. А цяпер хто яе дагледзіць?!

Аж на табе, усё пераіначылася, усё стала дагары нагамі. Каб жа толькі ў яе аднае. Але ад гэтага ніколькі не лягчэй. Скруціліся маладыя, зямлі роднай цураюцца. Бывала, за баразну, за паўмежак брат на брата з калом ішоў, кожны вяршок быў дагледжаны. А цяпер? Колькі гуляе зямлі — лес парос на колішніх прасянішчах. Даўней на зарэчных лугах палкі не знойдзеш, усе купіны пазразаныя, а цяпер тыя лугі лазою ўзяліся, кусты, як гай, параслі. Раней копы стаялі большыя, як цяпер стагі. Чаму ж так? Куды распаўзліся людзі, як спуджаныя авечкі? Даўней зямлю любілі, цяпер яе баяцца. Нават местачкоўцы чалавека з вёскі часам грэбліва абзываюць: «Эх ты, калхознік!» Раней хлебаробамі звалі, і вуліцы былі Хлебаробская, Гаспадарская, Пахатная. Даўней паны ды шляхта вясковага чалавека «мужыком» дражнілі, а цяперака дык кожнага мужчыну чамусьці мужыком завуць, і тыя не крыўдзяцца.