Сяргей Грахоўскі - Сустрэча з самім сабою

Калі я яшчэ ў сына жыла, адна маладзіца ў тым ваенным гарадку расказвала, што хавалі ў горадзе некага ў добрым касцюме, дык, перад тым як забіць труну, жонка таго чалавека парэзала на ім пінжак і штаны, каб, чаго добрага, не адкапалі і не раздзелі нябожчыка.

— Кепскага чалавека, Анісімаўна, далёка відаць, а добрага не заўсёды і заўважаем. Ён непрыкметна робіць дабро. Хулігана ўсе бачаць і крычаць: «Куды глядзіць міліцыя?» А праходзяць сотні добрых, сумленных юнакоў, ніхто і не зважае, бо так і трэба.

— Можа, і твая праўда, галубка.

— А мне вы верыце?

— Чаму ж не? Яшчэ не зверылася.

— Калі вам будзе цяжка, хоць я не поп, спавядайцеся мне. Доктару спавядаюцца многія, і мы ўмеем хаваць тайну. Клятву давалі такую. І я вам пра свае беды, можа, калі паспавядаюся. А ў каго іх няма.

Муж у мяне добры чалавек, сумую па ім, а прыедзе з курсаў — і зноў закруціцца ў сваіх калгасных клопатах; прыйдзе позна, вячэрае і дрэмле за сталом, а летам і нядзелі яму няма...

Часта вечарамі зусім розныя жанчыны спавядаліся адна адной.

Аўдоцця ахвотна расказвала, як жыла даўней, пра пакуты ў вайну, пра нэндзу пасля яе, а пра апошнія гады і пра сына часцей змоўчвала.

У сілу бралася вясна. Падсохлі дарогі і селавыя сцежкі, над полем курыўся сіваваты парок, лясы ахутала зялёная смуга, вербы над Маленчыцкім гасцінцам распушыліся жоўтымі коцікамі, досвіткамі і надвячоркамі з трубным жаласным крыкам праплывалі ключы журавоў, чыркалі празрыстае паветра вострыя крылы падстрэшных ластавак, каля лужын скакалі і заліваліся свістам шпакі. Надвячоркі былі празрыстыя і ціхія.

Такою парою ўсё часцей маркоцілася Аўдоцця: яе ўсё нешта цягнула ў дарогу, хацелася некуды ісці, каб не жыць з ласкі ў гэтай добрай дакторкі, хоць і прывыкла да яе і да ласкавай Галінкі, а калі тая абдымала яе і звала бабуляю, ледзь не плакала ад радасці.

І пакідаць не выпадала гэтых добрых людзей — яе старанне і клопат у амбулаторыі і бальніцы во-о як былі патрэбны, і дома была чысцёхаю, да ўсяго даходзіла сама, усё бачыла, што трэба. У суботу Арына Аляксееўна толькі збярэцца мыць бялізну, а яна ўжо даўно памытая, выпрасаваная і складзена ў шафу. Адскочыць Аўдоцця ў краму,— у халадзільніку ўжо сваежае маселца ляжыць, у хлебніцы — батон, а Галінцы цукерачак і пернічкаў прынясе за свае невялікія грошы, што плацілі па ведамасці і часам неўпрыкмет падсоўвала дакторка. Казала: «Гэта вам прэмія».

Арына Аляксееўна часта дакарала яе, што дарэмна траціцца, а Аўдоцця толькі ўсміхнецца дый кажа: «Хто бярэ, той і класці мусіць».

Пасля вячэры, як сцішыцца і засне Галінка пасля бабіных казак, Арына Аляксееўна любіць навесці Аўдоццю на ўспаміны і гатова слухаць да поўначы. А тая ахвотна расказвае:

— Ага, я ж казала, як уцякла ад таго Барсюка ў Дубінчыкаву леснічоўку. І пра таго дзядзю Сцёпу, пра секратара нашага Краўчанку казала. Ог-го-го! Якім яшчэ камандзірам быў. Войска цэлае пад ім у лесе стаяла. Мо меней за тыдзень прайшло ад таго, як прыходзілі, аж пастукаліся ноччу два хлопцы з аўтаматамі. «Збірайся, Аўдотка, адна нага тут, другая — там». І павялі цераз нейкія завалы на далёкі востраў. Туды мы і не дапіналі зроду. Там і была парцізанская сталіца. Прыйшлі на досвітку. Гляджу: зямлянкі, крытыя бяростаю і дзёрнам, з зямлі вытыркаюцца, аднекуль дымком пацягвае, за хвоямі варта пахавалася.

Летавала я ў жаноцкім будане. І з дзецьмі ў нас былі кабеты: кухарылі, шылі, латалі, мылі, сподняе байцам, бінты перамывалі. У мяне тады памяць была онь якая — раз гляну,— усё, як на картачку зніму, і камандзіру перакажу ўсё да парушыначкі. Убяруся ў такую старызну, у такія транты, завяжу дзіравую хустку, валасы мукою прыцерушу, абвешаюся торбамі і падалася міласціну прасіць па чужых сёлах. У сваю Балашоўку так карцела зазірнуць, хоць на дзетачак глянуць. Але дзе ты бачыла. Няможна. Не толькі пра сябе дбала.

Дазналася я ў суседнім сяле, што ўжо маіх няшчасных на месцы не было. Справадзіў той ірад дзетак разам са свякрухаю ў раён. Марылі іх там голадам і холадам у склепе, а потым, казалі, разам з усімі, можа, чалавек з трыста, пагналі на станцыю, загналі ў цялятнікі і паперлі...— Аўдоцця ражочкам хусцінкі выцерла скупыя слязінкі, уздыхнула, памаўчала.— Тамака яны і галоўкі склалі. Колькі потым ні шукалі, колькі ні пісалі — і знаку няма. А я ўсё чакала, можа, азавецца каторае, да варажбітак хадзіла, а яны ведалі маё горачка, кінуць на карты і ўсё ўсцешваюць: «Чакай з далёкай дарогі дваіх крэўных». Чакала, пакуль чакалася. Цяпер і чакаць няма куды.