Сяргей Грахоўскі: Горад маладосці

Нарыс

Падрыхтаванае на падставе: Сяргей Грахоўскі, Горад маладосці. Нарыс, — Мінск: Дзяржаўнае выдавецтва БССР Рэдакцыя мастацкай літаратуры, 1960.

Рэдактар: В. Адамчык

Copyright © 2013 by Kamunikat.org

Увесь дзень парыла. Ластаўкі вырываліся ca сваіх гнёздаў i чыркалі тонкімі крыламі па лагодных хвалях спакойнай ракі. На крутых узбярэжжах шамацеў апалены сонцам званец, млосна пагойдваўся пад цёплым ветрыкам малады алешнік, густа заплецены бела-зялёным хмелем. Дзынкалі пчолы, прысядаючы i выгінаючыся на буйных кветках канюшыны, хаваючыся ў венчыках танканогіх званочкаў. На тым беразе Дзвіны імчаліся грузавыя машыны па размяклым ад спякоты асфальце, i толькі рэха даносіла запозненыя гукі: нібыта шыны адрываліся ад густа намазанай клеем шашы.

Вецер зусім сціх, а з-за лесу начала выпаўзаць шэра-сіняя хмара, акаймаваная залатым абадком чэрвеньскага сонца. Разамлелыя куры купаліся ў сыпучым пяску, а як толькі недзе далёка завуркатаў глухі гром, пачалі збіраць жоўценькіх куранят пад свае натапыраныя крылы. Упалі першыя буйныя кроплі дажджу і, нібыта крупінкі жывога срэбра, задрыжалі i пакаціліся на дарожным пыле. Па шырокай Дзвіне заскакалі спорныя дажджынкі. Здавалася, хтосьці нябачнаю рукою забівае мільёны шкляных цвікоў у шэрую роўнядзь вады. Пачаўся першы летні лівень.

У гэты час да левага берага Дзвіны лрычаліла лодка. З яе выскачыў рослы, шырокі ў плячах мужчына. На ім быў выцвілы вайсковы кіцель, добрыя юхтавыя боты i шэрая картовая кепка. Ён адным махам узбег на высокі бераг i хутка пайшоў, пераскокваючы каламутныя лужыны, пакрытыя бурбалкамі i леташняю кастрыцаю. Незнаёмы ўскочыў у сенцы першае хаты, што стаяла ў канцы вёскі, непадалёк ад ракі. Было чуваць, як ён атрасаецца ад дажджу, доўга выцірае ногі i шукае ўпоцемках клямку. Дзверы яму з хаты адчыніла немаладая гаспадыня.

— Заходзьце, калі ласка. Здымайце свой пінжачок — сушыцеся,— яна фартухом змяла i без таго чысты сасновы тапчан, запрашаючы госця сесці.

— Нy i хлабышча, як з вядра,— пазіраючы ў акенца, абы не маўчаць, сказаў незнаёмы.

— Дзякаваць богу, дачакаліся, а то ж усё засмягла, лён аж пакруціўся,— радавалася гаснадыня першаму чэрвеньскаму дажджу.

— Ільну вашаму дождж ужо не патрэбен. Заўтра касіць пачнём ваш лён.

Жанчына залыпала вачыма, нібыта ёй сказалі, што яе хату наставяць дагары нагамі.

— Але, але, будзем касіць. Заўтра рабочыя прыбудуць, палаткі будзем ставіць, а на ільнішчы горад пачнём будаваць. Пазнаёмімся: Сабко Рыгор Васільевіч — начальнік участка.

— А мы Плаксы,— адказала кабета i дадала: — Прозвішча такое ў нас, i веска суседняя Плаксы завецца, а цяпер калгас «Чырвоная зорка». А мяне Ганнаю завуць.

— А па бацьку як?

— Ат, я ж не настаўніца ці не старшыніха, каб яшчэ па бацьку звалі,— i памаўчаўшы, буркнула: — Мікалай бацька быў.

— Якіх толькі прозвішчаў на свеце не бывае, а вось Плаксаў не чуў. Чаму ж гэта так вёску ахрысцілі i людзей Плаксамі празвалі? — пацікавіўся Рыгор Васільевіч.

— Ніхто ўжо i не помніць, з якіх пор наша вёска так завецца. Некалі мая бабка расказвала такую казку, а можа i праўду.

Расла яшчэ за князем на ўзбярэжжы Дзвіны-ракі дзяўчына-красуня, разумніца i рукадзельніца, з голасам салаўіным, з косамі, як чысты лён. Звалі яе Алёнкаю. Кожнага яна засланяла ад крыўды i знявагі, заступалася за слабых i небаракаў, для кожнага ў яе добрае слова было. А выйдзе на бераг Дзвіны, заспявае песню — званы змоўкнуць у княжацкім Полацку, хвалі прыціхнуць каля берагоў, жаўранкі злятаюцца да яе, садзяцца на плячо i слухаюць тую Алёнчыну песню.

Плылі ад самага мора, ішлі па лясных гушчарах харобрыя малайцы, каб зірнуць на яе красу, каб пачуць яе песню, каб сказаць, што жыць без яе не могуць. Адны клікалі яе з сабою да сіняга мора, другія ў глухія нетры, як райскую птушку, што прыносіць святло i радасць, спакой i шчасце. Яна ўсіх прывячала, a ні з кім не хацела ісці з бацькавай хаты.

Дачуўся полацкі князь пра красуню-Алёну i загадаў гайдукам забраць яе ў свой церам — хай служыць яму i спявае песні. А не паслухае — скруціць рукі, прыкаваць да чоўна i прывезці туды, дзе Палата зліваецца з Дзвіною. Горка заплакалі Алёнчыны бацька i маці, збегліся блізкія i далёкія суседзі, прасілі тых вылюдкаў пакінуць дзяўчыну на волі, пыл на дарозе прыбілі слязьмі, як дажджом. A калі пачалі гайдукі круціць вяроўкамі Алёнчыны рукі, яна i кажа: