Сяргей Грахоўскі - Сустрэча з самім сабою

Дом у нас быў ладны, леснікоўскі. Калі будаваліся, я ўсё ўшчувала Анікея, навошта такую стадолу разбухаў, а той, царства яму нябеснае, толькі ўсміхнецца, абдыме і, знай, выскаляецца: «Мы з табою,— кажа,— столькі дзетак нараджаем, каб багацейшымі за ўсіх быць. Не каровы і коні,— дзеці — багацце з багаццяў».

— Як проста і як мудра,— здзівілася Арына Аляксееўна. Яна ўважліва слухала і хацела ведаць усё да драбніц.

— Адале, што б вы думалі, той вісус Піліп сам перабраўся на ўсё гатовенькае ў наш дом. А там і скрыні і кубельцы не пуставалі. Матрону сваю ў мястэчку знайшоў і разам з селавымі справадзіў у тую Германію, казаў: «Хай едзе свету пабачыць, культуры падвучыцца». Райскую жытку ім там дакляравалі. Яму трэба было тую гарэтніцу з рук збагрыць, а сам знайшоў нейкую навалач, што і гаварыла не па-нашаму. З тою лярваю, прасці госпадзі, і ўехаў Барсюк у нашую хату. Там, казалі, онь як раскашаваўся, а людзям дыхнуць не даваў. Паліцыю ўсё сабе набіраў. А дзе яе возьмеш? Толькі самыя ўрвіцелі туды ішлі ды душагубы, зладзеі, п'янюгі. А з яго немцы спаганялі, каб больш было паліцаяў. Самастаяцельныя мужчыны і хлапчукі ў лес падаліся, а тыя, што ні туды ні сюды, нечага ўсё чакалі. Дык што той гад надумаў: прыйдзе ў хату, а там ужо хлапчанё высунулася гадоў на шаснаццаць, загадвае браць вінтоўку і чапляе той белы нарукаўнік. Маці галосіць, боты цалуе: «Злітуйся, Піліпка, яно ж у мяне адненькае, горкае дзіця. Бяры, што заўгодна, толькі хлопца не губі».

А ён гоніць па снезе босае дзіця ў двор, прыстаўляе да сцяны, наводзіць пісталет і камандуе: «Або пішыся служыць Германіі, або тут табе і капцы!» Калоціцца беднае хлапчанё, маці ў нагах поўзае, а ён яе выспяткам, выспяткам. Цэліцца ў саменькую галоўку. Бах! Маці і звілася. Куля каля самага вуха ў сцяну ўпілася. Дзе тут дзенешся? Каму ў шаснаццаць гадкоў паміраць ахвота? Маці галосіць: «Пішыся, дзіцятка, а то і праўда заб'е». Як падпісаў, лічы, сам сабе пятлю накінуў. Пойдзеш на сваіх — партызаны зашмаргнуць, туляцца будзеш — Піліп са сваёю бражкаю прыбярэ. Так і назбіраў сабе падлеткаў. Няпраўда гэта, што ахвотна ішлі ў паліцаі,— жывасілам перлі. Многія, праўда, паўцякалі да нас, з аўсвайсамі і поўнаю амуніцыяю. Яшчэ якія партызаны былі.

Думалі-думалі нашы камандзіры, як прыбраць таго Барсюка, каб людзей не губіў. Падцікаваць і застрэліць, немцы за гэтую псіну паўсяла выкацяць. Аж нейчая разумная галоўка дадумалася. Быў у той паліцыі наш пасланец Прахор Солтан. Праз яго ведалі ўсё, што робіцца ў Балашоўцы. Пра гэта я дазналася толькі пасля ўжо.

Дык той Прахор падклаў у ніжнюю шуфляду Піліпу савецкую гранату і нашыя лістоўкі, а калі добра ўпіліся, прыштукаваў пад крысо шыняля «ахоўную граматку», быццам таварыш Барсюк выконвае заданне савецкага камандавання і каб яго не чапалі партызаны.

Потым Прахор падкінуў каменданту тую самую ананімку, што Піліп Барсюк знарок выключаны з партыі перад вайною, а папраўдзе камуніст, выконвае заданні партызан...

Што вы думаеце, усё выйшла як па пісаным: жандармерыя знайшла ў Піліпа і гранату, і лістоўкі, і пісульку тую. Збілі яго на чорны яблык, дапытвалі, каб сазнаўся, той выкручваўся, кляўся ў вернасці, але не паверылі. Праз колькі дзён свайго вернага служку павесілі на плошчы перад колішнім сельсаветам. Потым прывезлі аднекуль з-пад Смаленска новага начальніка. Людзей ён не ведаў, усіх баяўся, але неяк спаўняў сваю сабачую службу.

Як толькі пратурылі тую навалач, павыходзілі і мы з лесу. Ад таго канца сяла, што да лесу, адны каміны засталіся. Ані парасяці, ні цяляці, ні табе шчанюка, анічагусенькі не пакінулі. Аж вусцішна ў сяле. Хоць якое там сяло, меней палавіны ацалела. Мужчыны з партызанаў у войска падаліся, палавіну самых работнікаў і падлеткаў той юда Піліп у германскія печы адправіў. Апусцела Балашоўка. Адны старыя сноўдаюцца па пагарэлішчах ды каля сваіх комінаў грэюцца. Толькі тут мне і паталаніла — засталася наша хата. Праўда, ні шыбачкі, ні ўсярэдзіне анічога не пакінулі. Пазатыкала трантамі вокны, пагарэльцаў пусціла, жылі, пакуль зямлянкі не агоралі.

Наша шчасце, што ў тое лета ягад урадзіла, шчаўе аж пабуяла, садавіна, дзе не пагарэла, даспявала. Так і перабіваліся. Бяда бядою, а рабіць нешта ж трэба: от цяпер толькі калгасам і можна стаць на ногі. Што ў каго было, абагулілі, упрэгліся на ўсе пастронкі. А наш камандзір, таварыш Краўчанка, ужо зноў сваё месца ў райкоме заняў. Прыгналі нам тры трафейныя кані, а яны жаруць за васьмярых, зда-ро-о-выя ардэны, далі васьмёра адбітых у немцаў каровак. З таго і пачыналі. Дзе канём, дзе самі плуг пацягаем, так і пазаворвалі, што змаглі.