Сяргей Грахоўскі - Сустрэча з самім сабою

Аўдотка хацела ўсё кінуць-рынуць, кульнуцца ў сані і ехаць са сваімі ў тую халодную Сібір. Але дзе ты кінеш, калі ўжо ўсярэдзіне варушыцца нешта жывое і жаданае. Ды і Анікей такі ласкавы і спрытны, свякруха, як маці родная. А ці ж можа быць, каб людзей, спрадвечных гарэтнікаў, ні за што ні пра што зганялі з дзедаўскай зямлі? Думалася, разбяруцца разумнейшыя за Піліпа і ўсіх вернуць назад. Аж і ён ад сораму не згарэў — паявіўся-такі з тым кудлаценькім Белкіным каля таго пакутніцкага абозу. Наслухаўся праклёнаў і галашэння і ўцёк у сваю кантору.

Снег пачарнеў і асеў, набрыняў талаю вадою — дарога ні санная, ні калёсная. Піліпу карцела хутчэй выпхнуць з сяла абоз, каб часам не затрымаўся тут надоўга. Ён зноў выскачыў і загадаў рушыць. Тут ён угледзеў Аўдотку, цыкнуў, не паднімаючы галавы: «А ты чаго тут круцішся?» І — да Белкіна: «Яўственна кулацкая дачка. Онь як заліваецца. Можа, і яе прыабшчыць? Хітрая — за нашага лесніка сваяўрэменна выскачыла. Между протчым, у настаяшчае ўрэмя ён яшчэ парцейны». Белкін нешта буркнуў, Піліп махнуў рукою і загадаў: «Марш дадому, а то і ты загрыміш!»

Не паслухалася Аўдотка пагрозаў Барсюка, пайшла за бацькавымі санямі за аселіцу: нагаласіліся, пападрывалі сэрцы ўсе разам. Доўга яшчэ, як тычка, стаяла яна далёка за вёскаю на разбітай абозам змакрэлай дарозе, пакуль у сівой мітульзе не прапалі апошнія сані. Памкнулася рынуцца ўслед, закрычала «ма-а-а-мачка!» і загаласіла наўзрыд. Яе захістала з боку ў бок нейкае замарачэнне: звалілася б, каб не абняла прыдарожную аблузаную хвою. Колькі прастаяла і як прыплялася дадому, не помніла, звалілася ў чым была на ложак і залілася слязамі. Свякруха зняла з яе паўкажушок, развязала хустку, пагладзіла па галоўцы: «Паплач, паплач, дачушка, лягчэй будзе, а гору ўсё адно не паможаш. Можа, разбяруцца большыя начальнікі, можа, і вернуцца твае. Гэта ж Піліп пасля таго стрэлу як кручаны стаў. Сваю Матрону грызе да чарнаты, на ўсіх крычыць: «Пад корань!» А як самога секануць, дык і не агледзіцца».

Можа, каб Піліп не ўгледзеў каля абозу, усё б і абышлося, а то, хоць і таварышавалі з Анікеем, на яго напусціўся — навошта з кулацкім адроддзем злыгаўся і не перавыхаваў жонку ў класавай непрымірымасці. Кажа: «Сам перараджэнец і яму не месца ў радах парцейцаў. Жонку да бацькоў адправіць, а яго з партыі сключыць».

На што добрае, а на злосць Піліпка быў здатны: выключыў-такі Анікея з парцейных. Але і той не паддаўся: дайшоў аж да саменькага верху і дабіўся свайго — усё яму вярнулі, а Барсюку наківалі, каб не вельмі заядаўся з людзьмі, адзін час нават перагібшчыкам лічылі, а ён выкручваўся як уюн — да самае вайны бушаваў: усё ворагаў вынюхваў. Бывала, хто што вякне па дурноце, Барсюк прылжэ, напляце, чаго таму і не снілася, глядзіш — загрымеў чалавек, як у пельку боўтнуў. І Матрону сваю без дай прычыны папругаю хвастаў. Залье зенкі чужым самагонам, уваліцца ў хату і давай бушаваць, чаму дзяцей няма, яе, няшчасную, вінаваціць, а сам, кажуць, нутрэц недапечаны.

Неяк перад вялікаднем збіў Матрону на чорны яблык. У сіняках, у распаласаванай кофце прыбегла яна да Аўдоткі спагады шукаць. У бядзе ж кожны хоча, каб яго пашкадавалі, каб хоць выслухалі яго горачка, не памаглі, дык хоць паспагадалі. Доўга расказвала Матрона пра свае пакуты, прызналася, што не раз думала рукі на сябе налажыць, потым прыхінулася і зашаптала ў саменькае вуха. Аўдотка аж аслупянела ад пачутага. Піліп сам страляў праз акно па сваім кажусе: прыпнуў яго да рамы, далёка за поўнач выйшаў з хаты, на дарозе стаў на лыжы, стрэліў у акно, сам з'ехаў на дарогу, па якой сена возяць, лыжы да-а-лё-ка закінуў у кусты, у хату вярнуўся ў нейкіх атопках ад валёнак, укінуў іх у печ і спаліў, каб і знаку не было. А Матроне ўклаў у вуха халодную рульку нагана і наказаў, калі пікне каму — капцы на месцы. Сказала і спахапілася бедная кабета: «Аўдотка, здуру прызналася. Цяпер жытка і смертачка мая ў тваіх руках. А сказала — і на душачцы палегчала, нібы камень зваліла. Думаю, кончуся, ніхто і ведаць не будзе, а так няхай застаецца. Пакляніся, што нікому не скажаш, дзіцяткам, што носіш, пакляніся».

Паклялася Аўдоцця і стрымала слова, але ніяк не магла ўцяміць, навошта трэба было Піліпу дзіравіць свой кажух. Растлумачыла Матрона: «Заеўся з людзьмі, дык у калгас не надта спяшаюцца, а яму трэба апраўдацца, што ворагі замінаюць, што ўжо страляюць у Савецкую ўласць, гэта ён — тая ўласць, значыць, трэба іх нішчыць. От і пазнаходзіў кулакоў, падкулачнікаў і контру. Усё начамі спісы спісваў — на каго зуб меў. А любіць ён толькі сябе ды таго, каго баіцца, хто над ім. Пасля таго стрэлу яму пачот за верную службу. Онь якім асэсарам ходзіць. Слова скажаш — «дурніца», «варона», «заткніся». Божа, божа, як ад яго адкасацца? Кінуць-рынуць? А дзе дзенешся? Гэты з-пад зямлі дастане: баіцца мяне, як чорт ладану, бо ведаю пра яго такое, што не прывядзі гасподзь. Гэты і ў мяне мажэ праз акно стрэльнуць. Скажа, кулакі забілі замест яго, такога важнага. Ён на ўсё здатны».