Сяргей Грахоўскі - Сустрэча з самім сабою

І праўда — на ўсё.

Перад вайною выгналі Піліпа адусюль. Цягаўся па вёсках на сляпым кані — косці, шкуры збіраў. Матрона сышла ад яго ў мястэчка. Ткала там асінавую стружку. Тым і кармілася. Ён пакідаўся трохі, пашукаў і заціх. Такі ж лагодны стаў: усё апраўдваўся, што яго прымушалі так рабіць, а замест падзякі, от — сляпы конь і караўкі на возе. Хацеў то да аднае, то да другое ўдавіцы прыстаць, але каму ён такі трэба? Пакуль быў пры пячатцы ды нагане, кожнаму гарачага сала за шкуру заліў. Ад злосці піў да ачмурэння, часам нейкія заваляшчыя бабы з сінякамі на мордзе цягаліся за ім. Спусціў з хаты ўсё — стол, тапчан ды лава асталіся, а п'яны ўсё яшчэ казырыўся ды кулакамі трос: «Чакайце, Піліп яшчэ сваё пакажа! Няпраўда, вернуць усё, што аднялі! Я яшчэ па-а-а-кажу!»

І паказаў-такі. Ды яшчэ як.

Як толькі ў тую чорную нядзельку ўкацілася шэрае вараннё з чалавечымі чарапамі на шапках, калі куродымам пайшлі сёлы, а смерць полымем пакацілася ад свірна да свірна, ад хаты да хаты, матухна мая, адкуль спрыт узяўся ў таго Барсюка?! То ледзьве сноўдаўся зарослы і пратухлы падлаю, а то збрыў казліную бародку, прычапурыўся, улез у воўчую шкуру і завыў на ўсю зяпу: «А-а-а! Бальшавіцкія морды, паплачаце ды паенчыце цяпер у мяне. Усіх выкажу». І праўда, бегма пабег да нямецкага каменданта на сабачую службу наймацца, выказваць, дзе хто быў, што рабіў, чые мужы парцейныя, а сыны ў камсамоле састаялі. Пакалацілася ж і яна. Анікея перад самаю вайною ў войска на зборы ўзялі, так да саменькага канца і дабыў. А ў яе ўжо двое дзетачак прыбыло, свякруха — спрацаваная нездалека. Не прызнаваліся адна адной, што ўсё калоціцца ўсярэдзіне ад страху. А гэты ірад унадзіўся да яе, бач ты яго, любошчаў закарцела, а калі не, кажа, заяўлю, што бальшавічка і гаспадар парцейным састаіць, а ты ў яго дудку іграла, выказвала, каго раскулачваць трэба на Загальскіх хутарах.

Ах, думала, каб цябе разачка рэзала, як жа ты не апруцянеў ад слёз людскіх, ты ж і выкаціў усіх самых гарэтнікаў, што ні дня ні ночы адхлання не мелі, што зямельку сваімі ручачкамі пеставалі. От гэта былі б калгасныя работнікі, яны за зямлю жытку б паклалі. Думаць думала, а хіба ж скажаш? Ён жа зноў з наганам, ды яшчэ аўтамат на шыі боўтаецца. Выкручвалася, як магла, тулялася па чужых хлявах і гарышчах. Пыталася, хіба мала яму бяздзетных маладзіц? А ён сваё: «Як убачыў цябе на тым хутары, каб не было тае торбы-Матроны, адбіў бы ў Анікея. Усе гады з галавы не выходзіш, перабірайся да мяне, а бальшавічаняты няхай са старою жывуць. Сілаю браць радасці мала, сама прыйдзеш — азалачу. Даю табе срок тры дні. Не прыйдзеш, крумкачы твае костачкі на Бярозавым балоце расцягаюць». Бачу, нявыкрутка. Немцы ўжо па падтычках Барсюка страляюць і вешаюць, у Германію гоняць. А ён вераю служыць і клянецца начальству, што шкодзіў Саветам, таму і выключылі адусюль.

Свякруха і кажа: «Не адчэпіцца, ірад. Ратуйся з дзеткамі. Хоць у лес падавайся. Там жа людзей нашых поўна, а я, можа, хату дапільную, пакуль вернуцца нашы».

Паслухалася. Звечара сабрала торбачку прыпасу, абулася як трэба, тры кофты — на сябе, дзве хусткі. А ноч выдалася туманная, хоць у вока пары, і падалася шукаць ратунку, каб потым дзетак забраць. Далёка ў пушчы жыў стары палясоўшчык Дубінчык. Некалі з Анікеем служыў, і таварышавалі доўга. Калі жывы, думала, не выгане, дасць хоць агледзецца. Пакуль дзеці з бабаю дома, можа, і не змікіцяць, што маці сышла. Пад раніцу прыбілася да тае леснічоўкі. Трасцу, думала, цяпер не дастанеш. Ужо і немцы баяліся ў лес паткнуцца: усё часцей пастрэльвалі нашы па іх. Дык гналі бобікаў. Толькі сунуцца тыя — назаўтра хаўтуры.

Дубінчык жыў удваіх са старою. Гародчык мелі пры хаце, калод з пяць пчолак, кароўку, свінчо. Узрадаваліся яны Аўдоцці, усю ноч распытвалі, што там на сяле. Дзівіўся стары, што Піліп прадаўся гэтай навалачы, юдам стаў, сваіх людзей даядае, хоць і раней быў шэльмаю без розуму і сумлення.

Днём Аўдотка памагала на гародзе і ў хляве ўпраўляцца і ўсё думала, як сюды перабавіць малых Змітрыка і Волечку. А што са старою і хатаю будзе? Пачакае, а там падцікуе момант, скокне дадому і прывядзе дзетак. Барані божа, дазнаецца гэты аспід, дзетак і старую са свету звядзе. Хату, можа, не спаліць, каб і свая не занялася, а там у такой цеснаце і ўсё сяло дымам зайграе.

З тыдзень пакутавала Аўдотка ў леснічоўцы. Дубінчык некуды часта адлучаўся, а куды хадзіў, і баба яго не ведала. Начамі лес гуў, старая хвоя шаргацела веццем па страсе, дзіцячым плачам заходзілася сава, а Аўдотцы здавалася, што недзе побач галосіць яе Волечка і гукае яе. На світанні да стажка падыходзяць ласі. Дубінчык ім ставіць карытца з вадою, дзікам сыпле бульбы, каб не паласкаліся ў разорах.