Сяргей Грахоўскі - Споведзь

Ні матрацаў, ні падушак, ні коўдраў нам так і не далі — курчымся на нарах, падаслаўшы знятыя з сябе транты. У такую пару сон не бярэ, і чакаем брыгадзіра з нарады. Ён прыйшоў змрочны, шэптам расказаў, якую накачку даваў начальнік дзесятнікам і брыгадзірам: за невыкананне нормы — з вахты ўсю брыгаду ў кандзей, пазбаўляецца пасылак і перапіскі кожны «сабатажнік», а камандзір узвода папярэдзіў, калі з брыгады хто ўцячэ, адказвае ўся брыгада — пераводзіцца ў рэжымны барак пад замком. Правёў інструктаж і «кум» — упаўнаважаны оперчэкісцкага аддзела. Яму вядома, што ёсць незадаволеныя лагерным рэжымам, а лагер савецкі, значыць, незадаволены яны савецкай уладай, ёсць зацятыя ворагі, што і тут вядуць контррэвалюцыйную агітацыю. Брыгадзіры абавязаны выяўляць іх і паведамляць пра іх «дзейнасць» упаўнаважанаму.

Валодзя Мяжэвіч зусім абмяк: «Наліха мне гэтае брыгадзірства. Хочуць усіх брыгадзіраў зрабіць стукачамі. А нехта ж даносіць «куму» за лішнюю міску баланды, так што не распускайце языкі, а то ўлепяць новую дзесятку або і пад «вышку» падвядуць. А цяпер спаць — у гадзіну пад’ём».

Які там быў сон? Ночы амаль белыя, клапы сякуць як нанятыя, заплюшчышся, а думкі круцяцца, як каляровая карусель: вярзецца воля ў маім кароткім жыцці, першая завейная зіма, калі мы з Валодзем плакалі каля датлелага вогнішча, думалася, як будзем валіць і пілаваць ноччу. Толькі праваліўся ў сон, нешта нетутэйшае саснілася, а ўжо «бом!», «бом!», «бом!» — звоняць як на пажар, і ўжо чуваць з суседняй палаткі: «П-а-ад’ё-ё-м! Давай! Давай! Варушыся! Вылятай без апошняга!» А што гэта значыць, мы добра засвоілі. Але ў цяжкім сне ніяк не ўцямлю, ява гэта ці трызня, саджуся і кулакамі тру яшчэ заплюшчаныя вочы.

Ночы былі парныя, пранізаныя свербам камарынага звону. Прачыналіся потныя і ачмурэлыя, нылі бакі і спіна, здранцвела шыя ад ляжання на бярозавай плашцы або на торбе, напакаванай каравымі парцянкамі і арыштанцкімі трантамі, бо ў лагеры кожная анучачка, вяровачка, нітка і латка, гузік, бляшанка — неабходная каштоўнасць, тваё адзінае багацце. З нараў усе злазяць у сподняй бялізне, ды і бялізнай яе нельга назваць — белаю яна была ў першы дзень лагернага існавання, потым брудна-шэрая, у плямах салёнага поту і запечанай крыві ад драпін і ўкусаў заедзі. Спешна абуваем лапці, сонныя ідзём у сталоўку, сёрбаем трасковую поліўку — і перад вахтай пастроілася доўгая калона ў сподніках, нават вахцёраў разбірае смех. З піламі і тапарамі на плячах месім пульхны пыл да самай лесасекі. Камары над намі гайдаюцца хмараю, сякуць рукі і твар, лезуць у нос і вушы, дыхнеш — залятаюць у рот. На дзялянцы іх яшчэ больш. Ноччу не так даймае спёка, але бязлітасна лютуюць камары, і ў прыцемках з непрывычкі марудна пачынаецца работа. «Давай! Давай! Варушыся! Хопіць раскачвацца!» — гукаюць дзесятнікі і майстры лесу.

I заварушыліся: сярод кустоў і падлеску сланяюцца белыя цені. Нашай вопраткай асабліва былі задаволены стралкі — калі хто адважыцца ўцякаць, убачыш за вярсту і ўжо не прамахнешся па такой мішэні. За тыдзень уцягнуліся ўставаць апоўначы, прылаўчыліся ў змроку валіць лес. У гадзіну дня, абліваючыся потам, з засмяглымі вуснамі, ссечаныя аваднямі, канчалі работу, цягнуліся на вахту ў ачапленні, чакалі, пакуль усіх палічаць, здымуць канвой і павядуць у зону. Пасёрбаўшы баланды, засыналі трывожным сном у душнай палатцы.

Наша брыгада была як адна сям’я, большасць нас былі знаёмыя па волі, па агульных камерах і этапах, былыя журналісты, маладыя філолагі, улюблёныя ў літаратуру і паэзію, за гэтую любоў, ахрышчаную следчымі «контррэвалюцыйным нацыяналізмам», нас «перавыхоўвалі» на лесапавале, у халодных і душных палатках і кандзеях. Бяда зблізіла і з’яднала нас. Усе, не ўтойваючы нічога, апошнім дзяліліся з сябрамі, дапамагалі чым толькі маглі. Калі я не паспяваў перакалоць усе сукаватыя чурбакі і кручаныя камлі, кідаліся на падмогу ўсе астатнія. Выгнаны з санчасці «по статейному признаку» Алесь Пальчэўскі стаў добрым пілаправам і раскражоўшчыкам. Быў у нашай брыгадзе таленавіцейшы журналіст Юрка Такарчук. У дзевятнаццаць гадоў ужо — карэспандэнт «Комсомольской правды», потым узначаліў аддзел у «Звяздзе», перад самым арыштам працаваў галоўным рэдактарам грамадска-палітычнага вяшчання радыёкамітэта. Ён быў маім начальнікам і добрым таварышам. Здзіўляў Юрка талентам, аператыўнасцю, вобразнасцю і дакладнасцю фармулёвак. Ён адказныя артыкулы адразу дыктаваў машыністцы, і яны былі ўзорам глыбіні думкі і дакладнасці стылю, і сам ён быў дакладны ва ўсім і прыгожы: высокі і статны, бровы, як ластаўчыны крылы, сыходзіліся над яснымі шэрымі вачыма. Ён апранаўся ў бездакорныя светлыя касцюмы, насіў да хрусту накрухмаленыя каўнерыкі і яскравыя гальштукі, нечым нагадваў партрэты Джэка Лондана.