Array Коллектив авторов - Мінск назаўжды (зборнік)

Але назаўтра на былое месца на Высокім рынку, утульнае такое, ля старога дуба, ёй нават стаць не далі. Пагнаў жаўнер у каршэнь.

Толькі ад юрысты аднаго, пакупніка заўсёднага, пачула Яўдахія спачувальнае:

– Не крычы больш «гарбункі». А то і ў казематы патрапіш.

Адгрымеў першы баль, на якім знаёміўся з мясцовай шляхтай новы староста. Ледзь удалося пану Юзафу адгаварыцца ад таго, каб таньчыць… А панове-браты ківаюць пудранымі парыкамі ды ўсмешкі топяць. Яшчэ б – уяўляюць, як гарбунок таньчыў бы… Люд паспаліты пацяшаў.

І вось зноў едзе пан староста на сваім белым коніку, няздрадлівым, разумным, па брукаваных і небрукаваных вулках места, заснаванага млынаром Мянескам…

– Гарункі! Гарункі!

Зноў нацягнуліся цуглі… На гэты раз пан староста сам пад’ехаў да кабеты, што насмелілася абразіць яго.

– Каштуйце мае гарункі, ваша мосць, свежыя!

І пабачыў пан Юзаф Радзівіл, староста менскі, мяшчанку ў шэрым каптанчыку і бялюткім каптуры, з вачыма светлымі і дабрэннымі, як беларуская крынічка, і гарбатую – куды болей за яго… Нібыта волат Мянеск даў ёй па плячах кулаком і прыціснуў да сугліністай глебы, змусіў ссунуцца ўніз, як халяву бота…

– Пачым гарункі твае, шаноўная пані? – ціха папытаўся пан староста, седзячы высока, як на шыбеніцы, на белым кані.

– Ды пакаштуйце так, без грошай, літасцівы пане! Хай блаславіць вас Сятая Юстынія!

Адкусіў пан староста кавалак печыва… І пазнаў смак. Бо акрамя мёду і маку, мелі цяпер гарункі – не гарбункі – булачніцы Яўдахіі прысмак палыну.

Кажуць, аднойчы ўладар, што захапіў палову свету, жорсткі, як жалеза, і акрутны, як цівуноў бізун, адмовіўся ад свайго царства і вярнуўся ў родны стэп, калі пачуў пах палыну свайго дзяцінства…

І пан Юзэф так ясна ўспомніў – пакой Чарнаўчыцкага замка… Драўляная падлога… Каменныя голыя сцены, шэрыя, як сны вязняў, што страцілі надзею… Адзіны яркі лапік – неба ў акенцы. Верабейка… І ветрык, які прыносіў праз краты горкі пах… Палыну ці слёз?

Пан Юзаф кінуў гандлярцы ўсё золата, што меў у кішэні.

– Прынось свае гарункі мне кожную раніцу. Іх карысна есці ўсім. Каб не забываць…

Чаго не забываць – прыдворныя лізункі не зразумелі, але скемілі, што гарбатая гандлярка цяпер у фаворы. І абавязкова трэба набыць у яе гэтае печыва… Гарбункі? А, не, яно цяпер называецца «гарункі».

Не марцыпаны, але нічога, з’ямо, каб у адпаведнасці быць…

Вы думаеце, што спадарыня Яўдахія цяпер пабагацела, наняла рамеснікаў, пашырыла сваю справу на ўсё былое Вялікае Княства і выкупіла патэнт на шляхецтва?

Не кожны кусае кавалак большы за свой рот.

Гандлярка аддала залатыя на царкву і працягвала пячы па два кошыкі гарункоў штодзень, падкормліваючы жабракоў, шкаляроў і свіслацкіх цмокаў…

Не так шмат нам трэба для шчасця, спадарове, насамрэч – у двух кошыках змесціцца.

А высокае паходжанне – хіба ўратуе ад прысмаку слёз у кожным кавалку?

Памерла Яўдахія праз дзве зімы, застудзіўшыся на Высокім рынку, паміж дзвюма паводкамі і двума рокашамі месцічаў супраць уладаў.

Памёр і пан Юзаф Радзівіл, староста менскі.

Абоім гарбункам магілы выкапалі такія самыя, як і стройным людцам.

Смерці ўсё адно, якімі былі іхнія спіны.

Смерці ўсё адно, хто быў старостам, хто гандляркай.

Менская ратуша была зруйнаваная і адбудаваная. Даўно страчаны рэцэпт гарункоў…

Толькі палын, які расце на адхонах Свіслачы і туліцца пад сценамі там-сям захаваных манастырскіх муроў, мае ўсё той жа гаркавы смак, які не дасць нікому з тутэйшых забыцца, скуль ён насамрэч родам.

А свіслацкія цмокі сумна глядзяць уверх праз забруджаную ваду залатымі вачыма і просяць печыва.

Падыдзіце як-небудзь, паназірайце…

Мінская восень – гэта херас.

Даўкая, моцная, з водарам рудой лістоты, арэхаў, сухафруктаў і віна.

Гэта жоўтае-з-чырвоным, гэта мноства адценняў шэрага, ад графітавага і попельнага да амаль белага, гэта дождж і імжа, гэта дурная зялёная трава.

Гэта вычышчаныя дарожкі, аранжавыя людзі, што не даюць лістоце затрымацца на зямлі. Нібы яна апаганьвае горад.

Гэта паркі, што нясціпла агаляюцца перад зімой. Фарсяць голымі галінамі, адкідаючы апошняе лісце, і паўстаюць у поўнай галечы.

Гэта свінцовая рака, цяжкія галіны верб навісаюць над ёй, пліты ўздоўж берага, забытая пустая бутэлька з-пад віна.

Гэта маршчыністыя рукі. Шалікі, шапкі, паліто. Гарачыя і гарачыльныя.